1-1- طرح تحقیق 3
1-1-1- بیان مسأله 3
1-1-2- پرسش‌های تحقیق 5
1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 6
1-1-4- اهداف تحقیق 6
1-1-5- سوابق تحقیق 6
1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 7
1-1-7- روش تحقیق 7
1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات 8
1-2- مفاهیم 8
1-2-1- معنای اسیر جنگی 8
1-2-2- منظور از اسیر، در عرف حقوق بین الملل 9
1-2-3- اسیر جنگی در اسلام 10
1-3- تاریخچه وضعیت اسیر جنگی 11
1-3-1- سیر تاریخی اسیر جنگی در قرون وسطی 11
1-3-2- حقوق اسیران جنگی در دوران معاصر 15
1-3-3- منابع بین الملل حقوق اسیران جنگی 17
1-3-4- انگیزههای گرفتن اسیر 19
1-4- اصول مرتبط با حقوق اسیر جنگی از منظر فقه اسلام 20
1-4-1- اصل رعایت عدالت 20
1-4-2- اصل وفای به عهد 21
1-4-3- اصل دعوت به اسلام 23
1-4-4- اصل مجاهده (جهاد) با کفار 25
فصل دوم: حقوق اسیر جنگی در اسلام
2- حقوق اسیر جنگی در اسلام 31
2-1- دستورات اخلاقی و انسانی اسلام درباره اسیران 31
2-2- اسیر از منظر قرآن کریم 33
2-3- انواع اسیر 39
2-4- تاریخ بردگی اسیران 41
2-5- حقوق اسیران جنگی در اسلام 43
2-5-1- رفتار محبت‌آمیز با اسیر 44
2-5-2- هزینه زندگی و غذا دادن به اسیر 46
2-5-3- رفتار خوب و انسانی و متناسب با شخصیت اسیر 48
2-5-4- تهیه وسایل رفت و آمد برای اسیر 50
2-5-5- مداوای اسیران مجروح 51
2-5-6- عدم جدایی مادر و فرزند اسیر 51
2-5-7- اصلاح و تربیت اسیران 52
2-5-8- منع اسارت زنان، کودکان و افراد ناتوان 53
2-5-9- کارکردن اسیر 56
2-5-10- افشای اسرار نظامی 57
2-5-11- استفاده از اسیران به عنوان سپر 57
2-5-12- شکنجه و مثله کردن اسیران 58
2-5-13- آزادی اسیران 58
2-5-14- حقوق اسیر، قبل و بعد از پایان جنگ 59
2-5-14-1- بررسی نظریه برخی از فقهای مشهور امامیه در خصوص راه‌های پایان اسارت 64
2-6- مبادله اسیران جنگی در اسلام 66
2-7- امتیازهاى اسلام در مورد اسیران 69
2-8- اسارت بغات، راهزنان و مرتدین 70
2-9- اسیر مسلمان در دارالحرب 71
2-10- موجبات انتهای اسارت 73
2-10-1- امانخواهی( پناهندگی) 74
2-10-2- قتل اسیران جنگی براساس مصالح مسلمین 74
2-10-3- بردگی اسیران جنگی 76
2-10-4- آزادی مشروط (با پرداخت فدیه) 77
2-10-5- آزادی غیرمشروط (منت نهادن بر اسیر و آزادی وی) 78
2-11- روش های برخورد با اسیر جنگی 78
2-12- نتیجه فصل 84
فصل سوم: جایگاه اسیر جنگی در حقوق بین الملل
3- جایگاه اسیر جنگی در حقوق بین الملل 87
3-1- قرارداد ژنو و سیر تاریخی آن 87
3-2- سیر تاریخی اهمیت به وضعیت اسرای جنگی 89
3-3- نقض حقوق اسیران در جهان امروز 92
3-4- محدوده شمول اسیر جنگی 94
3-4-1- در مخاصمات مسلحانه بینالمللی 94
3-4-2- در مخاصمات مسلحانه غیر بینالمللی 95
3-5- حقوق صحنة درگیری یا «معرکه» و حق اسیر گرفتن 96
3-6- مفهوم اسیر در کنوانسیون ژنو 97
3-7- حقوق بشر و اسرای جنگی 98
3-8- آغاز و موجبات اسارت 99
3-9- وضعیت حقوقی اسیران جنگی 102
3-9-1- رفتار انسانی نسبت به اسیران 102
3-9-2- حفظ و نگهداری اسیران 103
3-9-3- اعلام مشخصات اسیران 103
3-9-4- ممنوعیت کشورها از اجبار اسیران به دادن اطلاعات 103
3-9-5- اعلام اسارت به کشور متبوع اسیران 104
3-9-6- شرایط زندگی در اردوگاههای اسیران 104
3-9-7- اشتغال به کار اسیران 104
3-9-8- مصونیت اموال شخصی اسیران 105
3-9-9- اعطای کمک‌های مادی به اسیران 106
3-9-10- انجام فرائض و مراسم مذهبی اسیران 106
3-9-11- مکاتبات اسیران 106
3-9-12- منع گروگانگیری اسیران 106
3-9-13- اعمال حقوق مدنی از سوی اسیران 106
3-9-14- منع اقدامات تلافی‌جویانه نسبت به اسیران 107
3-9-15- شکایات اسیران از وضعیت اسارت 107
3-9-16- فرار اسیران 107
3-9-17- تدابیر انضباطی و کیفری در مورد اسیران جنگی 108
3-10- حمایت بینالمللی از اسیران جنگی 108
3-10-1- کشور حامی 109
3-10-2- کمیته بینالمللی صلیب سرخ 110
3-10-3- نماینده معتمد اسیران 110
3-10-4- سازمانهای بینالمللی انسانی وبشر دوستانه 110
3-11- پایان اسارت جنگی 111
3-11-1- فوت اسیران 111
3-11-2- مبادله اسیران 111
3-11-3- ضمانت یا قول اسیران 112
3-11-4- فرار اسیران 112
3-11-5- جراحت و بیماری شدید اسیران 113
3-11-6- پایان مخاصمات فعال 113
3-12- نتیجه‌گیری فصل 115
4- نتیجه‌گیری و پیشنهادات 117
4-1- نتیجه گیری 117
4-2- پیشنهادات 120
فهرست منابع 121
چكیده
جنگها چه حق و چه باطل و چه در گذشته و چه در حال ضایعاتی دارد که از جمله اسارت گروهی از انسانها است که معمولا به آنان اسیران جنگی گفته میشود.
اسیر جنگی کسی است که در حین یک مخاصمه ی مسلحانه ی بین المللی از سوی دشمن دستگیر می شود یا خود را تسلیم آنان میکند و در نتیجه اقتدار و اختیار طرف متخاصم قرار می‌گیرد. اسلام در اصل، دین عقل و منطق، رأفت و محبت و رحمت است، دین انسان‌سازی و انسان‌دوستی از راه ملاطفت و مهرورزی است. در اسلام، اسیر جنگی دارای حقوق و احكامی است كه مسلمانان به هر شكل، موظف به رعایت آن میباشند.
در عهدنامه ها و حقوق بین الملل نیز برای اسیر جنگی حقوقی در نظر گرفته شده است. در این پایان نامه به بررسی تطبیقی حقوق اسیر جنگی در فقه امامیه و حقوق بین‌الملل پرداخته ایم. ومباحث مختلفی را از جمله حقوق انسانی اسیر جنگی، برخورد با اسیر جنگی، راه‌های پایان اسارات و … را مورد بررسی قرار داده ایم.
در مجموع مشخص گردید که اسلام حقوق اسیر جنگی را در همه موارد مرتبط با حقوق بین الملل رعایت کرده بلکه حتی در مواردی بیش از حقوق بین الملل به این مسأله پرداخته است. در اسلام به شخصیت و کرامت انسانی اسیر بیش از حقوق سایر کشورها و ادیان پرداخته است.
واژه های كلیدی: آزادی، اسیر جنگی، بردگی، برخورد انسانی، حقوق بین‌الملل، فقه امامیه.
مقدمه
یکی از موضوعاتی که همواره در روابط بینالمللی در گذشته و حال مطرح بوده و از مهمترین سرفصل‌های حمایت بشردوستانه به شمار می‌آید، مسئلهی حقوق اسرا است. در گذشتهی نه چندان دور اسرای جنگی مورد بی‌مهری‌های بسیار بوده و این‌گونه افراد معمولا با سرنوشتی شوم از قتل، کورشدن، عقیم گردیدن، تحمل بردگی و کارهای سخت تا پایان عمر روبرو بوده و در کمتر مواردی، دولت گیرندهی اسیر در برابر منت بر اسرا و یا گرفتن فدای مالی سنگین حاضر به آزادکردن اسرا بوده است.
مقررات بین‌المللى در سایر نظام‌هاى حقوقى، به تدریج پس از پیدایش جامعهی ملل و سپس سازمان ملل متحد شكل حقوقى و قانونى به خود گرفت، و كشورها با تصویب و امضاى این مصوبات، به صورت قانونى، خود را ملزم به مراعات آن مى‌دانند؛ اما همان‌گونه كه از مادهی دوازدهم كنوانسیون ژنو به دست مى‌آید، از نظر سازمان‌هاى بین‌المللى مواردى جز شكنجه و سخت‌گیرى‌هایى كه منجر به فوت یا بیمارى شدید اسیران گردد بهعنوان تخلف مهم به شمار نمى‌آید.
در اسلام، نیز اسیر جنگی دارای حقوق و احكامی است كه مسلمانان به هر شكل، موظف به رعایت آن میباشند. از جمله این حقوق، احترام به اسیر و رفتار محبت آمیز با او میباشد.
در این پژوهش سعی شده است که به شکل تطبیقی به مقایسه حقوق اسیر در فقه اسلام و حقوق بین الملل پرداخته شود.
1-1- طرح تحقیق
1-1-1- بیان مسأله
اسیر جنگی کسی است که در حین یک مخاصمه مسلحانه از سوی دشمن دستگیر میشود یا خود را تسلیم آنان میکند. در واقع اسیر جنگی ، مشمول وضعیت حقوقی ویژه ای است که بر اساس آن در یک سلسله امتیازاتی نسبت به افراد عادی که مرتکب جرایمی مانند قتل، جرح یا اقدام علیه نظم و امنیت می شوند، برخوردار باشند (ابراهیمی، 1373، ص85).
در فقه اسلامی به دشمنان جنگجویی که علیه اسلام حمله مسلحانه کرده و قادر بر جنگ بوده و به دست مجاهدان دستگیر میشوند اطلاق میشود، خواه آن افراد نیروی اصلی باشند یا داوطلبانه یا با پول اجیر شده یا جاسوس باشند و کسانی که توان حمل اسلحه نداشته باشند مانند راهبان، کشاورزان، زنان و…. از این تعریف خارج‌اند (ابن قدامه، 1410ق، ج8، ص373).
از نظر مقررات بینالمللی، اسرا، نیروهایی هستند مسلح و سازمان یافته که تحت یک فرمانده مسئول در یک رژیم انتظامی داخلی انجام وظیفه می نمایند (ابراهیمی، 1373، ص85).
در کنوانسیون 1949 ژنو، اسرای جنگی تعریف نشده‌اند و تنها به معرفی افرادی که از حقوق مندرج در این کنوانسیون برخوردارند اكتفا شده است. در حالی‌که در فقه اسلامی همهی افراد دستگیر شده از جبههی دشمن كه توانایی رزم را داشته و از نیروهای دشمن به شمار می‌آیند، اسیر نامیده میشوند، لذا همهی حقوق و توصیه‌های مطرح شده در فقه اسلامی در مورد آنان لازم‌الاجرا است. خواه به صورت علنی به نفع دشمن فعالیت نموده و یا غیرعلنی به صورت منظم و تحت فرماندهی فردی معین و یا غیرمعین و با علامت مخصوص و یا بدون علامت قابل رؤیت از راه دور به مبارزه پرداخته باشند (بیگدلی، 1363، ص25).
بنابر این تفاوتی که تعریف فقهی و حقوق بین الملل در این خصوص دارد، این است که از دید فقهی به وحدت سازمانی، فرماندهی و انتظام داخلی توجهی نمی شود و اگر شخصی این سه ویژگی را از حیث موقعیت نداشته باشد، از نظر اسلامی اسیر جنگی محسوب می شود و از کلیه حقوقی که مقررات بین المللی نیز مقرر نموده است برخوردار می شود (ابراهیمی، 1373، ص85).
برخی از مهمترین حقوق اسیر جنگی در اسلام عبارت اند از:
احترام به اسیر و رفتار محبت آمیز با او میباشد.
مداوای مجروحان است؛ زیرا این عمل مقتضای احسان و نیكی است و مسلمانان نیز به آن امر شدهاند، بویژه اگر اسیر، خود، مسلمان باشد.
رفتار خوب و متناسب با شخصیت آنان است.
عدم تحمیل فشار بر او و تهیه كردن وسائط نقلیه لازم برای انتقال وی به پشت جبهه میباشد و در صورتی كه مركبی برای انتقال او در دسترس نبوده و اسیر نیز از راه رفتن ناتوان باشد، باید او را آزاد كرد؛ زیرا حكم امام در مورد وی معلوم نیست و ممكن است حكم به آزادی او صادر شود (همان، ص87).
