فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه. 1
بخش اول : مصونیت دولت : مفهوم، پیشینه، مبانی.. 8
فصل اول : مفهوم مصونیت… 9
گفتار اول : مفهوم لغوی.. 9
گفتار دوم : مفهوم اصطلاحی.. 10
گفتار سوم: اقسام مصونیت ها 15
مبحث اول: مصونیت دولت از اعمال صلاحیت… 15
مبحث دوم: مصونیت دیپلماتیک و کنسولی.. 17
مبحث سوم: مصونیت کیفری سران دولتها 18
بند اول: مصونیت شخصی.. 20
بند دوم: مصونیت کارکردی یا رسمی.. 21
مبحث چهارم: مصونیت سازمانهای بین المللی.. 22
مبحث پنجم: دکترین عمل دولت… 23
فصل دوم : پیشینه مصونیت دولت… 24
گفتار اول: دوره مصونیت مطلق.. 25
گفتار دوم: مصونیت محدود. 25
فصل سوم: مبانی حقوقی شکل گیری نظریه مصونیت… 28
گفتار اول: تعریف تئوری های مصونیت… 29
مبحث اول: تئوری استقلال: 29
مبحث دوم: تئوری شأن و منزلت: 30
مبحث سوم: تئوری فرا سرزمینی: 31
مبحث چهارم: تئوری نزاکت: 32
مبحث پنجم: تئوری کارکرد گرا: 33
مبحث ششم: تئوری رضایت ضمنی: 33
مبحث هفتم: تئوری عمل متقابل.. 34
مبحث هشتم: تئوری اصل عدم مداخله. 34
گفتار دوم: مبانی حقوقی مصونیت در حقوق بین الملل.. 35
مبحث اول: دکترین.. 36
مبحث دوم: رویه قضایی.. 41
بخش دوم: رویکرد دیوان بین المللی دادگستری به مصونیت دولت در رای میان آلمان و ایتالیا 48
فصل اول: بررسی مستثنیات قاعده مصونیت در رای مصونیت صلاحیتی.. 50
گفتار اول: پیشینه شکل گیری دعوی آلمان علیه ایتالیا در دیوان.. 51
گفتار دوم: تقابل اعمال حاکمیتی و اعمال تصدی.. 58
مبحث اول: تعریف اعمال حاکمیتی و اعمال تصدی.. 59
مبحث دوم : معیار های تمایز میان اعمال حاکمیتی و اعمال تصدی.. 66
بند اول: رویکرد ماهیت عمل.. 67
بند سوم: رویکرد فهرستی.. 72
بند چهارم: معیار مختلط در کنوانسیون ملل متحد. 74
گفتار سوم :استثنائات شبه جرم داخلی.. 77
مبحث اول: تعریف شبه جرم. 78
مبحث دوم :مبنای استثنای شبه جرم. 79
بند اول: شبه جرم به عنوان عمل تصدی.. 80
بند دوم: صلاحیت دادگاه انسب… 82
مبحث سوم: بررسی استثنای شبه جرم در قوانین دولت ها 83
مبحث چهارم: بررسی استثنای شبه جرم در رویه دولت ها 86
مبحث پنجم: بررسی استثنای شبه جرم در رویه بین المللی.. 90
بند اول: کنوانسیون اروپایی مصونیت… 90
بند دوم: کنوانسیون مصونیت قضائی دولت ها و اموال آن ها 92
مبحث ششم: استثنای شبه جرم در حقوق بین الملل عرفی.. 97
گفتار چهارم: ماهیت خاص اقدامات ارتکابی.. 100
مبحث اول: تحولات قاعده مصونیت دولت در پرتو توسعه حقوق بشر. 101
بند اول: استثناء حقوق بشر. 101
بند دوم :بررسی استثنای حقوق بشر در رویه مراجع قضایی داخلی.. 103
1) قضیه آمرادا هس… 103
2) قضیه سیدرمن.. 105
3) قضیه نلسون. 108
4 ) قضیه هوگو پرینکز. 109
5) قضیه جونز. 112
6) قضیه فرّینی.. 114
بند سوم: استثنای حقوق بشر در رویه مراجع بین المللی.. 119
1) کمیته ضد شکنجه. 119
2) دیوان اروپایی حقوق بشر. 120
الف) قضیه سلیمان الادسانی.. 120
ب) قضیه دیستومو. 123
3) دیوان بین المللی دادگستری.. 126
بند چهارم:استثنای حقوق بشر در نظرات دانشمندان حقوق بین الملل(دکترین) 131
مبحث دوم: ارتباط میان قواعد آمره و قاعده مصونیت… 136
بند اول: مفهوم و ماهیت قاعده آمره 136
1) مقتضیات عضویت در اجتماع بین المللی.. 140
2)اِشکال محدودیت قلمرو مفهوم قاعده آمره 141
3) حاکمیتی نبودن اعمال ناقض قاعده آمره: 143
بند دوم : رویارویی قاعده آمره با قاعده مصونیت دولت… 145
1)اثر نقض قاعده آمره بر مصونیت دولت… 146
2)اِشکال اختلاف ماهوی قاعده آمره با قاعده مصونیت… 154
فصل دوم: جبران خسارت قربانیان نقضهای شدید حقوق بینالملل بشردوستانه. 161
گفتار اول: معنا و مفهوم جبران خسارت… 161
گفتار دوم: انواع جبران خسارت… 164
مبحث اول: اعاده وضع به حالت اولیه. 164
مبحث دوم: پرداخت غرامت… 164
مبحث سوم: خسارت تنبیهی.. 166
مبحث چهارم: جلب رضایت… 167
گفتار سوم: توسعه تدریجی حق دادخواهی و جبران خسارت… 168
مبحث اول: اعلامیه اصول اساسی و راهنمای حق دادخواهی و جبران خسارت 2006. 169
مبحث دوم: پیش نویس سال 2010 انجمن حقوق بینالملل درخصوص جبران خسارت قربانیان جنگ… 170
گفتار چهارم: موانع حق دادخواهی و جبران خسارت قربانیان نقضهای شدید حقوق بشردوستانه. 171
مبحث اول: تحول حاکمیت و حقوق بنیادین بشر. 172
مبحث دوم: موانع سلب مصونیت دولت در موارد نقض قواعد آمره در جبران خسارت نقضهای شدید حقوق بشر و حقوق بشردوستانه 173
نتیجه گیری: 177
منابع.. 182
مقدمه
مصونیت دولت یکی از کهن ترین قواعد حقوق بینالملل میباشد. هر دولت خود و اموال شان از مصونیت در مقابل صلاحیت دادگاه های کشور دیگر برخوردار میباشند(ماده 5 کنوانسیون ملل متحد در مورد مصونیت دولت، 2004). این مصونیت به وضعیت دولت، به مثابه یک موجودیت حقوقی بینالمللی، مربوط میشود. مصونیت دولت مبتنی بر اصول بنیادین برابری دولتها و رفع در برابر مداخله میباشد. یکی از موضوعات اختلافی در نزد محاکم بینالمللی رابطه بین مصونیت دولت و قواعد آمره میباشد. دیوان بینالمللی دادگستری درپرونده مصونیت های صلاحیتی دولت (دعوای آلمان علیه ایتالیا با ورود ثالث یونان )[1] به بررسی این موضوع پرداخته است.
بیان مسئله
مصونیت[2] از نظر لغوی به معنای پذیرش وضعیت و امتیازات خاصی برای یک شخص معین می باشد. از نظر حقوقی مصونیت مفهوم و اشکال خاصی را پیدا کرده است. مصونیت، در حقوق بین الملل در دو حوزه شخصی (مصونیت خود دولت) و کارکردی (مصونیت های دیپلماتیک و مصونیت سران دولت) قابل بحث می باشد. این دو مصونیت اگر چه از هم متمایز هستند اما ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند. البته به این مصونیت ها باید مصونیت سازمان های بین المللی و کارکنان آنها را نیز افزود. (Stoll, 2011, para 13)
مفهوم مصونیت قدمتی به اندازه اصل صلاحیت سرزمینی[3] دارد؛ اگر چه برخی آن را همزاد و همراه اصل برابری حاکمیت ها می دانند. امروزه بخشی از قواعد حقوق بین الملل، مشخصاً در حوزه عرفی ناظر بر مصونیت دولتها می باشد. این مصونیت در دو حوزه صلاحیتی و اقدامات اجرایی مطرح بوده و همچنین هم شامل اقدامات دولت و هم اموال آن می باشد. مصونیت از صلاحیت به عنوان یک قاعده شکلی، از قواعد کهن و اولیه حقوق بین الملل بوده و تا کنون دستخوش تحولات ماهوی شده است. در حقیقت این قاعده از یک وضعیت مطلق به وضعیتی نسبی و محدود تبدیل شده است.
در ابتدا تمام اقدامات دولت خارجی در مقابل دادگاه های یک دولت دیگر مصون از رسیدگی بود. به تدریج اقدامات دولت به دو دسته اقدامات حاکمیتی (عمومی) و اقدامات تصدی (خصوصی) تقسیم گردید و تنها اقدامات حاکمیتی مشمول مصونیت بودند. در عین حال نیز برخی از اقدامات حاکمیتی از چتر حمایتی قاعده مصونیت خارج شدند.(بنگرید به کنوانسیون اروپایی راجع به مصونیت دولت و اموال آن و همچنین کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به مصونیت دولت و اموال آن،2004).
رای دیوان بین المللی دادگستری در پرونده مصونیت صلاحیتی هرچند به صراحت رسیدگی به موضوع مصونیتهای سران دولتها را نپذیرفته و تنها مصونیت دولت را از نقطه