فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: مقدمه …………………………………………………………………… 1
1-1- طرح موضوع ………………………………………………………….. 1
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق …………………………………………….. 5
1-3- هدف تحقیق …………………………………………………………….. 5
1-4- پیشینه تحقیق ………………………………………………………….. 6
1-5- روش تحقیق …………………………………………………………… 11
فصل دوم: واژه نامه نجومی و تنجیمی بندهشن ………………………………….. 15
فصل سوم: واژه نامه موضوعی …………………………………………………. 301
3- 1- بروج دوازدهگانه……………………………………………………… 302
3- 2- اوتاد دوازدهگانه ……………………………………………………… 303
3- 3- فصول دینی یا گاهنبارهای ششگانه ………………………………… 304
3- 4- چهار فصل سال ……………………………………………………… 304
3- 5- جهات چهارگانه ……………………………………………………… 305
3- 6- سیارات اباختری …………………………………………………….. 305
3- 7- ستارگان ……………………………………………………………… 306
3- 8- منازل قمری 27 گانه ……………………………………………….. 307
3- 9- طبقات دینی آسمان ………………………………………………….. 308
3- 10- طبقات سنتی آسمان از بالا به مرکز زمین ………………………… 310
3- 11- سلسله مراتب اختری و اباختری ………………………………….. 311
3- 12- سرشتهای چهارگانه کواکب ……………………………………….. 311
3- 13- طبایع چهارگانه کواکب ……………………………………………. 311
3- 14- اهلّۀ ماه …………………………………………………………….. 312
3- 15- سایر واژگان مربوط به ماه ………………………………………… 312
3- 16- واژگان مربوط به تنجیم …………………………………………… 313
3- 17- واژگان کلی مربوط به نجوم ………………………………………. 315
3- 18- سایر واژگان نجومی ………………………………………………. 316
3- 19- واژگان کلی مربوط به گاهشماری …………………………………. 317
3- 20- ماههای دوازدهگانه ………………………………………………… 319
3- 21- سی روز ماه ……………………………………………………….. 320
3- 22- پنج روز گاهانی …………………………………………………… 322
3- 23- پنج گاه روز ……………………………………………………….. 322
فصل چهارم: نتیجه گیری ……………………………………………………….. 325
– کتابنامه …………………………………………………………………………. 329
الف) منابع فارسی ………………………………………………………….. 329
ب) منابع لاتین …………………………………………………………….. 331
– چکیده به زبان انگلیسی ………………………………………………………… 339
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل شمارهی 1: مدار ماه یا گوزهر-مار………………………………………… 92
شکل شمارهی 2: طول شبانه روز در سال به روایت بندهشن…………………… 114
شکل شمارهی 3: مکان ثابت اوتاد نسبت به افق و دایرهالبروج…………………. 155
شکل شمارهی 4: نیمروز و خط نیمروزان………………………………………. 167
شکل شمارهی 5: شبیه سازی مسیر حرکت سیارات …………………………… 209
شکل شمارهی 6: مسیر ظاهری حرکت سیارات…………………………………. 210
شکل شمارهی 7: وضعیت سپاهبدان اختری……………………………………… 226
شکل شمارهی 8: مکان طلوع و غروب خورشید در بلندترین و کوتاهترین روز.. 281
شکل شمارهی 9: مطابقت فصلها، گاهنبارها، ماهها، بروج فلکی و منازل قمری. 288
شکل شمارهی 10: نمودار زایچۀ کیهان (طالع عالم) بر اساس بندهشن…………. 296
شکل شمارهی 11: نمودار زایچۀ کیهان و مطابقت آن با اوتاد دوازدهگانه………. 297
فهرست نشانههای اختصاری
الف) نشانه های فارسی:
ب = بند
پ = پانوشت
س = سطر
ص = صفحه
صص = صفحات
ف = فرگرد
ب) نشانه های لاتین:
A = آرامی
Av. = اوستایی
J = فارسی یهودی
M = فارسی میانه مانوی
MP = فارسی میانه
N = فارسی نو
P = فارسی میانه اشکانی
Paz. = پازند
PI = ایرانی آغازین
PIE = هند و اروپایی آغازین
PII = هند و ایرانی آغازین
Ps. = زبور
Skt. = سانسکریت
ج) دستنویسهای بندهشن:
TD1 = بنیاد فرهنگ ایران (1970 الف)
TD2 = انکلساریا (1908)
DH = بنیاد فرهنگ ایران (1970 ب)
K20 = کریستنسن (1931)
K20b = کریستنسن (1931)
MH6 = هوگ (1854)
K43 = کریستنسن (1936)
M51 = دستنویس چاپ نشدۀ مونیخ
– طرح موضوع
کتاب بندهشن که از لحاظ غنای واژگان و گستردگی موضوعات به اتفاق نظر محققین مهمترین اثر پهلوی میباشد، چنان که از عنوان آن برمی آید رساله ای است در باب هستی شناسی و آفرینش. این کتاب دارای دو ویرایش اصلی میباشد که به نام های بندهشن ایرانی (یا بندهشن بزرگ) و بندهشن هندی معروفند. مؤلف آن موبدی به نام فْرَنْبَغ ملقب به دادَگی است که بنا بر بخش پایانی از بندهشن ایرانی، در سال 527 پارسی آنرا تألیف کرده که با در نظر گرفتن محاسبات مؤلف برابر با سال 110 هجری شمسی (732 م.) است (بهار، 1378: 197). با این وجود تاریخ کتابتِ قدیمی ترین نسخه موجود از آن در حدود 600 سال بعد از تألیف آن است و به همین جهت است که اشتباهات و تفاوت های فاحشی بین نسخه های موجود وجود دارد که حاصل دخالت کاتبان بوده است.
عنوان کتاب برگرفته از دو واژه «bun» به معنی «بن، اساس، آغاز» و «dahišn» به معنی «دهش، آفرینش» بوده که مجموعاً به معنای «آفرینشِ آغازین» است چرا که مؤلف، در ابتدای متن، این واژه را در تقابل با واژه «فرجام» قرار داده است (بهار، 1378: 5). هنینگ (1942: 229) و وست (1880: 22-23 از مقدمه) به دلیل اینکه مؤلف، کتاب را با عبارت «هان! زندآگاهی …» و تعریف این واژه آغاز کرده است، عنوان اصلی آن پیش از دخالت کاتبان را «زندآگاهی» محسوب کرده اند. این نظریه درست به نظر میرسد چرا که متن کتاب حاوی اطلاعاتی است که دانستن آن از ملزومات فهم و درک مطالب اوستا میباشد. با این وجود، بهار معتقد است «بکار گرفتن این اصطلاح در آغاز سخن میتواند اشاره به منبع اصلی کتاب باشد نه نام آن» (1378: 6).
بندهشن کتابی است که کلیه موضوعات مورد توجه دوران باستان از قبیل هستی شناسی، فرجام شناسی، مذهب، تاریخ، جغرافیا، جانورشناسی، گیاه شناسی و … را مورد بحث قرار میدهد. از جمله موضوعاتی که در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است و دانستن آن برای درک بهتر برخی بخش های اوستا لازم است مطالب نجومی و تنجیمی است.