عنوان صفحه
فصل اول: کلیات پژوهش
مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………….2
1 ـ 1 ـ بیان مساله. 16
1 ـ 2 ـ ضرورت و اهمیت پژوهش…. 19
1 ـ 3 ـ اهداف پژوهش…. 21
1 ـ 3 ـ 1 ـ اهداف اصلی.. 21
1 ـ 3 ـ 2 ـ اهداف فرعی.. 21
1 ـ 4 ـ سؤالات پژوهش…. 22
1ـ 4 ـ 1 ـ سؤالات اصلی.. 22
1 ـ 4 ـ 2 ـ فرضیه های پژوهش…. 22
1 ـ 4 ـ3 ـ سؤالات فرعی.. 22
1ـ 5 ـ تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 23
1 ـ 5 ـ 1 ـ تعریف مفهومی.. 23
1 ـ 5 ـ 1 ـ 1 ـ نوع ساختار سازمانی.. 23
1 ـ 5 ـ 1 ـ 2 ـ سرمایه ی اجتماعی.. 24
1 ـ 5 ـ 2 ـ تعریف عملیاتی متغیرها 25
فصل دوم: پیشینه پژوهش
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………….19
2 ـ 1 ـ مبانی نظری.. 27
2 ـ 1 ـ 1 ـ نوع ساختار سازمانی.. 27
2 ـ 1 ـ 1 ـ 1 ـ تعریف ساختار سازمانی.. 27
2 ـ 1 ـ 1 ـ 2 ـ ابعاد ساختار سازمانی.. 29
2 ـ 1 ـ 1 ـ 3 ـ متغیرهای زمینه های اثرگذار بر ساختار سازمانی.. 30
2 ـ 1 ـ 1 ـ 4 ـ انواع ساختار سازمانی.. 31
2 ـ 1 ـ 1 ـ 5 ـ ویژگیهای ساختار سازمانی تواناساز و بازدارنده 35
2 ـ 1 ـ 2 ـ سرمایه ی اجتماعی.. 38
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ تعریف سرمایه ی اجتماعی.. 38
2 ـ 1 ـ 2 ـ 2 ـ ابعاد سرمایه ی اجتماعی.. 39
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ دیدگاه هایی پیرامون سرمایه ی اجتماعی.. 42
2 ـ 1 ـ 2 ـ 4 ـ رویكردهایی پیرامون سرمایه ی اجتماعی.. 45
2 ـ 1 ـ 2 ـ 5 ـ سطوح سرمایه ی اجتماعی.. 47
2 ـ 1 ـ 3ـ رضایت تحصیلی.. 50
2 ـ 1 ـ 3ـ 1 ـ تعریف رضایت تحصیلی.. 50
2 ـ 1 ـ 3ـ 2 ـ ابعاد رضایت تحصیلی.. 51
2 ـ 1 ـ 3ـ 3 ـ مدلهای رضایت تحصیلی.. 56
2 ـ 2 ـ پیشینه ی پژوهشی.. 61
2 ـ 2 ـ 1 ـ نوع ساختار سازمانی.. 61
2 ـ 2 ـ 1 ـ 1ـ پژوهش های خارجی.. 61
2 ـ 2 ـ 1 ـ 2 ـ پژوهش های داخلی.. 63
2 ـ 2 ـ 2 ـ سرمایه ی اجتماعی.. 64
2 ـ 2 ـ 2 ـ 1 ـ پژوهش های خارجی.. 62
2 ـ 2 ـ 2 ـ 2 ـ پژوهش های داخلی.. 62
2 ـ 2 ـ 3 ـ رضایت تحصیلی.. 67
2 ـ 2 ـ 3 ـ 1 ـ پژوهش های خارجی.. 67
2 ـ 2 ـ 3 ـ 2 ـ پژوهش های داخلی.. 71
2-3- جمعبندی.. 73
فصل سوم: روششناسی پژوهش
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 76
3 ـ 1 ـ طرح تحقیق، بیان متغیرها و نحوه ی تغییر یا كنترل آنها…………………………………………77
3 ـ 2 ـ جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری.. 78
3 ـ 3 ـ ابزار پژوهش…. 79
3 ـ 3 ـ 1 ـ پرسشنامه ی نوع ساختار سازمانی.. 79
3 ـ 3 ـ 2 ـ پرسشنامه ی سرمایه ی اجتماعی بخش ها 81
3 ـ 3 ـ 3 ـ مقیاس رضایت تحصیلی دانشجویان.. 82
3 ـ 4 ـ روش اجرا 83
3 ـ 5 ـ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 84
فصل چهارم: یافته های پژوهش
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………85
4 ـ 1 ـ یافته های توصیفی.. 86
4 ـ 2 ـ سؤالات اصلی پژوهش…. 93
4 ـ 3 ـ فرضیه های پژوهش…. 95
4 – 4 – سایر یافته های پژوهش …………………………………………………………………………………………..103
4 ـ 5 ـ جمع بندی.. 107
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………112
4 ـ 1 ـ یافته های توصیفی.. 111
5 ـ 2 ـ سؤالات اصلی پژوهش…. 118
5 ـ 3 ـ فرضیه های پژوهش…. 121
5 ـ 4 ـ سایر یافته های پژوهش…. 128
5 ـ 5 ـ نتیجه گیری نهایی.. 132
5 ـ 6 ـ محدودیت های پژوهش…. 136
5 ـ 6 ـ 1 ـ محدودیت های پژوهشی.. 136
5 ـ 6 ـ 1 ـ محدودیت های اجرایی.. 136
5 ـ 7 ـ پیشنهادهای پژوهش…. 136
5 ـ 7 ـ 1 ـ پیشنهادهای پژوهشی.. 136
5 ـ 7 ـ 1 ـ پیشنهادهای کاربردی.. 137
10 ـ 1 ـ فهرست منابع فارسی.. 141
10 ـ 2 ـ فهرست منابع لاتین.. 146
فهرست جداول
عنوان
صفحه
جدول شماره 1: ویژگیهای ساختار سازمانی تواناساز و بازدارنده ……………………………………………………………..
27
جدول شماره 2: ابعاد سرمایه اجتماعی ………………………………………………………………………………………………………
35
جدول شماره 3: شباهتها و تفاوتهای میان دیدگاه بوردیو، کلمن و پوتنام پیرامون سرمایه اجتماعی …
38
جدول شماره 4: فراوانی و درصد فراوانی اساتید به تفکیک مرتبه علمی ـ گروه آموزشی ……………………….
77
جدول شماره 5: فراوانی و درصد فراوانی دانشجویان به تفکیک جنسیت ـ گروه آموزشی ……………………..
78
جدول شماره 6: روایی و پایایی پرسشنامه نوع ساختار سازمانی ……………………………………………………………..
79
جدول شماره 7: تحلیل عامل تأییدی ابعاد انواع ساختار سازمانی ……………………………………………………………
80
جدول شماره 8: روایی و پایایی پرسشنامه سرمایه اجتماعی ………………………………………………………………….
81
جدول شماره 9: تحلیل عامل تأییدی ابعاد سرمایه اجتماعی …………………………………………………………………
81
جدول شماره 10: روایی و پایایی مقیاس رضایت تحصیلی دانشجویان ……………………………………………………
82
جدول شماره 11: تحلیل عامل تأییدی ابعاد رضایت تحصیلی دانشجویان ………………………………………………
83
جدول شماره 12: میانگین، انحراف استاندارد، بیشینه، کمینه و کشیدگی نوع ساختار سازمانی …………….
85
جدول شماره 13: میانگین، انحراف استاندارد، بیشینه، کمینه و کشیدگی سرمایه اجتماعی …………………..
86
جدول شماره 14: میانگین، انحراف استاندارد، بیشینه، کمینه و کشیدگی رضایت تحصیلی …………………..
87
جدول شماره 15: ضریب همبستگی رابطه بین ابعاد انواع ساختار سازمانی با ابعاد رضایت تحصیلی
دانشجویان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
90
جدول شماره 16: ضریب همبستگی رابطه بین ابعاد ساختار سرمایه اجتماعی با ابعاد رضایت تحصیلی
دانشجویان ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………
92
جدول شماره 17: ارزیابی نوع ساختار سازمانی دانشگاه …………………………………………………………………………….
93
جدول شماره 18: ارزیابی مطلوبیت سطح سرمایهی اجتماعی بخشها …………………………………………………….
93
جدول شماره 19: ارزیابی مطلوبیت رضایت تحصیلی دانشجویان ……………………………………………………………
94
جدول شماره 20: ارزیابی مطلوبیت ابعاد رضایت تحصیلی دانشجویان ……………………………………………………
94
جدول شماره 21: مقایسه ابعاد رضایت تحصیلی دانشجویان …………………………………………………………………….
103
جدول شماره 22: آزمون تعقیبی بونفرونی تفاوت بین میانگینهای ابعاد رضایت تحصیلی دانشجویان …..
104
جدول شماره 23: تحلیل واریانس یکطرفه مقایسه دیدگاه اساتید در گروههای مختلف آموزشی در
خصوص نوع ساختار سازمانی دانشگاه ………………………………………………………………………………………………………..
105
جدول شماره 24: تحلیل واریانس یکطرفه مقایسه دیدگاه اساتید در گروههای مختلف آموزشی در
خصوص مطلوبیت سرمایه اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………
106
جدول شماره 25: مقایسه رضایت تحصیلی دانشجویان در گروههای مختلف آموزشی …………………………….
106
جدول شماره 26: آزمون تعقیبی شفه جهت مقایسه میانگین رضایت تحصیلی دانشجویان در گروههای
مختلف آموزشی …………………………………………………………………………………………………………………………………………..
107
فهرست اشکال و تصاویر
عنوان
صفحه
شکل شماره 1: چارچوب مفهومی رابطه بین متغیرهای پژوهش ………………………………………………………..
8
شکل شماره 2: چارچوب مفهومی رابطه بین متغیرهای پژوهش ………………………………………………………..
74
شکل شماره 3: رابطه بین نوع ساختار سازمانی دانشگاه و رضایت تحصیلی دانشجویان ……………………
97
شکل شماره 4: رابطه بین سرمایه اجتماعی بخشها و رضایت تحصیلی دانشجویان …………………………
99
شکل شماره 5: رابطه تعاملی نوع ساختار سازمانی دانشگاه و سرمایه اجتماعی بخشها با رضایت
تحصیلی دانشجویان ……………………………………………………………………………………………………………………………..
102
پیوستها
عنوان
صفحه
پیوست شماره 1: پرسشنامه نوع ساختار سازمانی دانشگاه ………………………………………………………………..
163
پیوست شماره 2: پرسشنامه سرمایه اجتماعی بخشهای آموزشی ……………………………………………………..
166
پیوست شماره 3: مقیاس رضایت تحصیلی دانشجویان ……………………………………………………………………….
169
مقدمه
از سالهای آخر قرن بیستم، سازمانها از جمله دانشگاهها و مؤسسات و مراكز آموزشعالی در معرض تغییرات شدید محیطی ناشی از پیشرفتهای علمی، فناوری و تحولات سیاسی و اقتصادی جهان قرار گرفتند، كه منجر به دگرگونی بسیاری از مفاهیم از جمله مشتری و نقش آن در سازمان گردید (یمنی، 1382؛ محمدی، 1382؛ جانسون،گاستیفسون، اندرسون، لِرویک و چا[1]، 2001). در چنین شرایطی آنچه برای دانشگاهها و مؤسسات و مراكز آموزشعالی ارزش میآفریند، ایجاد ارتباط مستمر با مشتریان از طریق پاسخگویی به نیازها، خواستهها و نظرات آنها است (اسكات[2]، 1998).
زمانیكه دانشجویان به دانشگاه میپیوندند، مجموعهای از خواستهها، نیازها و تجربیات گذشته كه انتظارات آنها را از دانشگاه را تشکیل میدهد، با خود به همراه میآورند. عكسالعمل و پاسخهایی كه دانشگاه در مقابل خواستههای آنها فراهم میآورد، تعیینكنندهی نگرش مثبت یا منفی آنها نسبت به دانشگاه و میزان رضایت یا نارضایتی آنان خواهد بود (ویلم، بولنز و جانگه[3]، 2007). بر این اساس، توجه به خواستهها و انتظارات دانشجویان از طریق ایجاد بستر مناسب، از اصلیترین مأموریتهای دانشگاهها و مؤسسات و مراكز آموزشعالی به شمار میآید. یکی از مهمترین عواملی که میتواند در تحقق این بستر مناسب نقش داشته باشد، سرمایهی اجتماعی[4] است كه از آن به عنوان كیفیت روابط بین ذینفعان آموزشی، گروهها و نهادهای رسمی و غیررسمی یاد میشود (سلطانی و جمالی، 1387).
سرمایهی اجتماعی مجموعهای از هنجارها، شبکهها و اعتماد اجتماعی موجود در یك سیستم (دانشگاهی) است كه همچون یک نیروی ارتباطی قوی كل سیستم و عناصر آن را به هم مرتبط و از طریق تسهیل همیاری بین گروهها و كاهش هزینههای مبادله، به تقویت رفتارهای همیارانه، نشر دانش و نوآوری، توسعهی مسئولیتپذیری و در نهایت جلب رضایت دانشجویان از جنبههای مختلف آموزشی و دانشگاهی منجر میگردد (كمیسیون بهرهوری استرالیا، 2003؛ فوكویاما[5]، 1998). با این وصف، امروزه سرمایهی اجتماعی نقشی بسیار مهمتر از سرمایههای فیزیكی و انسانی در سازمانها و مراكز آموزشعالی ایفا میكند، به نحوی كه در غیاب آن، نه تنها سایر سرمایهها اثربخشی خود را از دست میدهند، بلكه پیمودن راههای توسعه و تكامل سازمانی نیز ناهموار و دشوار میگردد (بیكر[6]، 1382).
علاوه بر سرمایهی اجتماعی كه از طریق تسهیل روابط و افزایش سطح اعتماد بین ذینفعان آموزشی، به ایجاد بستر مناسب جهت افزایش میزان رضایت تحصیلی دانشجویان كمك خواهد كرد، نوع ساختار سازمانی دانشگاه كه از آن به عنوان كالبد اصلی سازمان یاد میشود، بر میزان رضایت دانشجویان از تحصیل مؤثر خواهد بود. ساختار سازمانی از طریق ارائهی الگوهایی از روابط رسمی و غیررسمی بین افراد در سازمان (دانشگاه)، از یك سو بر كیفیت و سطح سرمایهی اجتماعی دانشگاه تأثیر خواهدگذاشت، و از سوی دیگر بر میزان خلاقیت، نوآوری، توانمندی، تعهد و رضایت ذینفعان آموزشی مؤثر خواهد بود (پاول[7]، 2002). البته این تأثیرات بسته به نوع و ویژگیهای کارکردی ساختار سازمانی، میتواند تواناساز[8] یا بازدارنده[9] باشد. ساختار تواناساز ترکیبی از اقتدار و اختیار است که در آن افراد هم احساس اعتماد میکنند و هم برای استفاده از قدرت در نقش خود توانمند هستند. در مقابل در ساختار بازدارنده، سلسلهمراتب و قوانین و رویهها به نحوی است که مانع خلاقیت و نوآوری است و مدیران از قدرت خود جهت کنترل و دستوردهی به مرئوسین استفاده میکنند (هوی و سوئیتلند[10]، 2000 و 2001؛ هوی و میسکل[11]، 2008).
بر اساس شواهد پژوهشی، تعاملات سازمانی كه نقش تبادل اطلاعات را در درون و بیرون سازمان بر عهده دارند، نیروی حیاتی سازمان به شمار میآیند. به نحویكه اگر این الگوی ارتباطات بر قوانین منعطف، مشاركت، نوآوری و ایجاد جوّی از اعتماد بین اعضا مبتنی باشد، به بقای سازمان، افزایش میزان كارایی و اثربخشی آن و در نهایت به جلب رضایت ذینفعان آموزشی از دانشگاه كمك خواهدكرد (گایزر و سایمسیك[12]، 2005). لذا انتظار میرود ساختار سازمانی تواناساز با توسعهی قوانین و فرایندهای منعطف، جلب مشارکت، خوشبینی و تعهد افراد، شفافسازی اهداف و رسالتهای علمی و دانشگاهی و همچنین حمایت از افراد در فضایی مملو از اعتماد، زمینه توسعهی عملکرد افراد و همچنین جلب رضایت فراگیران که به عنوان اصلیترین مخاطبان و مشتریان دانشگاه محسوب میشوند را فراهم آورد. در مقابل در ساختار بازدارنده به دلیل تاکید بیش از حد بر ارتباط یکطرفه (از بالا به پایین)، عدم پذیرش تفاوتها، توسعهی جوّی از بیاعتمادی و استفاده از سلسلهمراتب اداری جهت کنترل، نظارت و نظمدهی به افراد و زیردستان زمینه نارضایتی افراد (اساتید و دانشجویان) و ضعف عملکرد آنها فراهم میآید. بنابراین، با نظر به آنچه گفته شد و با توجه به نقش ساختار سازمانی تواناساز در جلب رضایت افراد و به خصوص دانشجویان از دانشگاه و نیز نقشی که در زمینهسازی برای عملکرد مطلوب دانشگاه دارد، مدیران و برنامهریزان دانشگاهی باید با توسعهی ساختار سازمانی مناسب و سوق دادن آن به سمت ساختار سازمانی تواناساز، به ایجاد بستر مناسب جهت اثربخشی و حفظ و بقای خود در محیط پررقابت کنونی یاری رسانند.
با این وصف، نظر به اینكه نوع ساختار سازمانی و نیز میزان و كیفیت سرمایهی اجتماعی در جلب رضایت تحصیلی دانشجویان مؤثر خواهد بود، بررسی رابطهی بین این متغیرها و نتیجهی حاصل از آن، میتواند در اصلاح و بهبود راهبردها و برنامهریزیهای دانشگاهی جهت جلب رضایت دانشجویان ـ به عنوان مخاطبان و مشتریان اصلی دانشگاه ـ یاری رساند. به علاوه از طریق فراهم آوردن اطلاعاتی پیرامون ویژگیهای ساختار سازمانی دانشگاه و کیفیت سرمایهی اجتماعی حاکم در بخشها، میتواند در توسعه و بهبود این دو متغیر به عنوان دو عامل مؤثر بر انسجام درونی و اثربخشی دانشگاه، به ارتقای سلامت سازمانی و در نتیجه افزایش موفقیت دانشگاه و بهبود وجههی آن در جامعه نیز یاری رساند.
1 ـ 1 ـ بیان مسأله
مأموریت دانشگاهها، مؤسسات و مراكز آموزشعالی علاوه بر انتقال دانش، كمك به رشد و بهسازی همه جانبهی دانشجویان میباشد (آستین[13]، 1993). از جمله اقداماتی كه