فهرست مطالب
عناوین صفحه
چکیده………………………………………………………………………………….أ
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1مقدمه…………………………………………………………………………….2
1-2 شرح و بیان مسئلهی پژوهش…………………………………………………….3
1-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش………………………………………………..6
1-4 هدف کلی پژوهش……………………………………………………………….8
1-5 اهداف جزئی پژوهش……………………………………………………………8
1-6 فرضیههای پژوهش……………………………………………………………..8
1-6-1 سوال پژوهش……………………………………………………………….9
1-7 انواع متغیرها……………………………………………………………………9
1-8 تعاریف مفهومی و عملیاتی………………………………………………………9
1-8-1 تعللورزی………………………………………………………………….9
2-8-2 ارزش تکلیف……………………………………………………………….9
فصل دوم: ادبیات و پیشینهی پژوهشی
2-1 پیشینهی نظری…………………………………………………………………11
2-1-1 تعریف تعللورزی…………………………………………………………..11
2-1-1-1 انواع تعللورزی…………………………………………………………12
2-1-1-2 انواع افراد تعللورز……………………………………………………..13
2-1-1-3 حوزههای اصلی تعللورزی………………………………………………15
2-1-1-4 علل تعللورزی…………………………………………………………..16
2-1-1-5 فاکتورهای موثر در پاسخ فرد به تعللورزی……………………………..22
2-1-1-6 پیامدهای تعللورزی……………………………………………………..23
2-1-1-7 تفاوت تعللورزی با تنبلی………………………………………………..24
2-1-1-8 علایم و نشانههای تعللورزی…………………………………………….25
2-1-1-9 راهکارهایی برای مقابله با تعللورزی……………………………………25
2-1-1-9-1 مبارزه………………………………………………………………25
2-1-1-10 تعللورزی راهی برای مقابله…………………………………………..25
2-1-1-11 نظریههای تعللورزی…………………………………………………..26
2-1-1-12 شیوع تعللورزی……………………………………………………….27
2-1-2 تعریف ارزش تکلیف……………………………………………………….28
2-1-2-1 چگونگی شکلگیری نظریههای انتظار-ارزش……………………………28
2-1-2-1-1 شکلگیری سازهی انتظار……………………………………………29
2-1-2-1-2 شکلگیری سازهی ارزش…………………………………………..29
2-1-2-1-3 شکلگیری سازهی سطح انتظار……………………………………..30
2-1-2-2 نظریهی انتظار-ارزش اتکینسون…………………………………………30
2-1-2-2-1 برایند گرایش در مدل اتکینسون…………………………………….31
2-1-2-2-2 مدل هی چهار قطبی در نظری اتکینسون……………………………33
2-1-2-3 نظریهی انتظار-ارزش اکلز و ویگفیلد……………………………………34
2-1-2-3-1 مؤلفههای نظریهی اکلزو ویگفیلد…………………………………..34
2-1-2-3-1-1 انتظار و ارزش………………………………………………….34
2-1-2-3-1-2 خودطرحوارهها، اهداف، حافطهی هیجانی، و دشواری فرد از تکلیف………………………………………………………………………………….35
2-1-2-3-1-3 ادراک فردی از محیط اجتماعی و تفاسیر فرد برای رخدادهای گذشته…………………………………………………………………………………..36
2-1-2-3-1-4 زمینهی فرهنگی، رفتارهای اجتماعی کننده و رخدادهای گذشته….36
2-1-2-4 مولفههای ارزش تکلیف………………………………………………….36
2-1-2-4-1 ارزش اهمیت……………………………………………………….36
2-1-2-4-2 علاقه درونی………………………………………………………..37
2-1-2-4-3 ارزش کاربردی…………………………………………………….37
2-1-2-4-4 هزینهها…………………………………………………………….37
2-1-2-5 تاثیر رشد بر سازهی ارزش………………………………………………38
2-1-2-5-1 تغییرات شناختی…………………………………………………….38
2-1-2-5-2 تغییرات محیطی…………………………………………………….39
2-1-3 پیشینهی تجربی پژوهش…………………………………………………….39
2-1-4 جمعبندی نهایی……………………………………………………………..48
فصل سوم: روش انجام پژوهش
3-1 مقدمه………………………………………………………………………….51
3-2 روش پژوهش………………………………………………………………….51
3-3 جامعهی آماری………………………………………………………………..51
3-4 حجم نمونه و روش نمونهگیری………………………………………………..51
3-5 ابزار جمعآوری اطلاعات……………………………………………………..52
3-5-1 مقیاس تعللورزی تاکمن………………………………………………….52
3-5-2 مقیاس ارزش تکلیف…………………………………………………..52
3-6 روش اجرای پژوهش………………………………………………………….53
3-7 روش تجزیه و تحلیل دادهها……………………………………………………53
فصل چهارم: یافتههای پژوهش
4-1 مقدمه………………………………………………………………………….55
4-2 یافتههای توصیفی………………………………………………………………55
4-3 یافتههای استنباطی……………………………………………………………..58
4-4 پیش فرض های همبستگی پیرسون…………………………………………….58
4-5 پیش فرض های رگرسیون خطی چند گانه……………………………………..62
4-6 یافتههای جانبی………………………………………………………………..65
فصل پنجم: بحث و نتیجهگیری
5-1 مقدمه………………………………………………………………………….69
5-2 تبیین یافتهها……………………………………………………………………69
5-3 محدودیتهای پژوهش…………………………………………………………78
5-4 پیشنهادها………………………………………………………………………79
5-4-1 پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………..79
5-4-2 پیشنهادهای کاربردی……………………………………………………..79
فهرست منابع
منابع فارسی………………………………………………………………………..81
منابع انگلیسی……………………………………………………………………….86
پیوستها
پیوست1 پرسشنامهی تعللورزی……………………………………………………89
پیوست2 پرسشنامهی ارزش تکلیف………………………………………………..90
چکیدهی انگلیسی……………………………………………………………………91
مقدمه
در قرن 21 به دلیل تنوع گستردهی محیط و تغییرات مداوم، مدیریت موثر فردی با چالشهای فراوانی روبه رو شده است. در چنین شرایطی سرعت عمل، نقش تعیین کننده ای در کارایی و اثربخشی فردی یافته است. بزرگنمایی که گاه یک ثانیه زودتر کلیک کردن بر موس، سرنوشت افراد و سازمانها را تغییر می دهد و لحظه ای غفلت و تعللورزی صدمات بسیاری بر آنها وارد میسازد. بنابراین به نظر می رسد استفاده درست از زمان و انجام کارها در موعد مقرر، یک الزام فردی و سازمانی است؛ مطلب مهمی که در بسیاری از زمانها فراموش میشود و اثرهای نامطلوب بر جای میگذارد. بسیاری از افراد از تعلل رنج می برند. کافی است با دیدی واقع بینانه، عملکرد روزانه خود را مورد ارزیابی قرار دهیم تا دریابیم که بسیاری از ما نیز از تعللورزی خود صدمه می بینیم. این مشکل تنها مختص افراد خاصی نیست، بلکه شخصیت های بنامی، مانند: لئوناردو داوینچی (نقاش)، سنت آگوستین (فیلسوف)، داگلاس آدامز (نویسنده) و ساموئل تایلور (شاعر) نیز به تعللکاری مشهور بوده اند. تعلل ورزی یک مانع بزرگ بر مسیر زندگی ماست. پیشرفت ما را کند کرده و گاهی به طور کلی ما را از مسیر زندگیمان خارج میکند (باسکو، 2010). تعلل تقریباً همیشه عوارض منفی بر بهره‌وری و بهزیستی افراد بر جا می گذارد. اگر چه هر کسی به گونه خاص تعللکاری میکند ولی بهترین تعریف تعلل می تواند این باشد: به تأخیر انداختن انجام کار، بدون هیچ دلیل موجه (الیس و کناوس، 2002)0 بررسی‌های انجام شده، نشان می دهند که تعلل برای 15 تا 20 درصد افراد همیشگی و به عنوان یک مشکل مطرح است (استیل،2003). بر همین اساس لازم است این مشکل موشکافی شده، علل آن شناسایی و راه حلهای بهینه برای کاهش آن ارائه شود.
1-2 شرح و بیان مسئلهی پژوهش
به نظر میرسد تعللورزی[1]یکی از واقعیات بیچون وچرای زندگی است که در بین اقشار و مشاغل مختلف وجود دارد. تعللورزی به معنای به تعویق انداختن امری به دلیل ناخوشایندی یا ملالآوری آن است (فرهنگ نامهی کمبریج[2]، 2003). واژه لاتین تعلل، مرکب از دو کلمه «پرو» و «کراسینوس» از ریشه لاتین به معنی «به تعویق انداختن تا صبح» است. این واژه معادل تعلل ورزی، سهل انگاری، به تعویق انداختن و این دست و آن دست کردن می باشد (الیس[3]و جیمز نال ،1382). درباره تعللورزی تعریف واحد پذیرفته شدهای وجود ندارد و هر یک از صاحبنظران از منظر خود به این موضوع نگریسته، تعریفی از آن ارائه کرده که به برخی اشاره می شود:
الیس و کناس[4] (2002، به نقل از کاظمی، فیاضی، کاوه، 1389)، تعلل را تمایل به اجتناب از فعالیت، واگذار کردن انجام کار به آینده و استفاده از پوزشخواهی برای توجیه تأخیر در انجام فعالیت تعریف کردهاند. استیل[5] (2003)، تعلل را عقب انداختن انجام عملی به دلیل ناخوشایندی و ملال آوری آن تعریف می کند. از نظر فراری[6] و تیس[7] (2000)، نیز تعلل مبین تأخیر در آغاز یا ادامه کار است. تعلل دزد زمان توصیف می شود، حتی به اعتقاد برخی افراد، تعلل سارق زندگی است (دوبینز و پتمن[8]، 1998، به نقل از فیاضی و کاوه، 1388). تعلل در اصل مبین نبود خود مدیریتی است ، بدین معنی که فرد وقت خود را از راه انجام کارهایی بی فایده می دزدد ، اما هنگام مرگ، حاضر است به هر بهایی زمان را خریداری کند تا لحظه ای بیشتر زنده بماند.
تعلل از دیدگاه نظریه های متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته است. نظریه های رفتاری، تعلل را بر اساس اصول پاداش و تنبیه اسکینر تبیین می کنند. بنابراین چنانچه فعالیتی برای آنها پیامد فوری نداشته باشد، در انجام آن تعلل می ورزند. نظریه های شناختی- رفتاری، تعلل را از دیدگاه باورها و فرایندهای شناختی بررسی می کنند و بر شناخت و کشف تفکر غیرمنطقی زیربنایی آن متمرکز می شوند. نظریه های روان پویایی و روان تحلیلگری کلاسیک نیز، تعلل را نمادی از بازگشت سمبولیک به تعارض های روانی- جنسی دوره کودکی می دانند و نظریه پردازان انگیزشی معتقدند تعلل ورزی به این دلیل روی می دهد که افراد تعلل ورز به تکالیف و فعالیت های دیگری به غیر از تکلیفی که برای آنها در نظر گرفته شده است علاقمندند (شوارتز[9] ،2007، به نقل از کاظمی و همکاران 1389). بررسی‌های انجام شده، نشان می دهند که تعلل برای 15 تا 20 درصد افراد همیشگی و به عنوان یک مشکل مطرح است. میزان تعلل ورزی تحصیلی مشکل آفرین در بین دانشجویان حدأقل 70 تا 95 درصد برآورد شده است (استیل، 2007). ﺗﻌﻠﻞورزی ﺣﺎد در 20 ﺗﺎ 30 درﺻﺪ داﻧـﺸﺠﻮﯾﺎن برآورد شده است(ﻣـﮏﮐـﺎون وﺟﺎﻧﺴﻮن[10]، 1991، به نقل از هاشمی و همکاران، 1391).
«تعللورزی» به هر نحوی که باشد رفتاری نامطلوب و نکوهیده است که به تدریج در وجود انسان به صورت عادت درمیآید. پس باید با آن مبارزه کرد زیرا پیامدهای تأخیر در کار، برای خود شخص نیز رنج آور است و احساسی که از این تأخیر ایجاد میشود؛ علاوه بر زیانهای پیش بینی شده ونشده، شرمساری و بیزاری از خویشتن را نیز دربر دارد (الیس، و نال، 1382).
در نظریه انگیزشی، اﻓﺮاد تعللورز به دلیل تنفر از انجام تکلیف، تمایل دارند آن را به تعویق اندازند و در نتیجه به دلیل ناتوانی در انجام تکلیف، خودکارآمدی پایینی دارند. از نظر پژوهشگران دیدگاه انگیزشی دلایل عمدهی تعللورزی عبارتند از:
ارزش نسبتا پایین تکالیف دراز مدت
انتظار نسبتا پایین افراد سهلانگار برای انجام تکالیف به صورت موفقیتآمیز
به صورت دیگر نظریه انگیزشی در قالب مدل های انتظار – ارزش[11] مطرح می شود، در این مدل ها، ارزش تکلیف[12]، به دلایل مختلفی که دانش آموز در مورد علت پرداختن به تکلیفی ارایه می دهد اشاره دارد (سیمیاریان، سیمیاریان، و ابراهیمی قوام، 1390). در مدل اکلز[13] (1983) ارزش تکلیف بعنوان انگیزه برای تعامل در فعالیت های مختلف تعریف شده است. ارزش تکلیف یک مولفه چند بعدی است که از چهارمولفه جداگانه که شامل: ارزش اهمیت[14]، ارزش ذاتی (علاقه)[15]، ارزش کاربردی[16] و هزینه[17] می باشد، تشکیل می شود. ارزش تکلیف سنجش یادگیرنده از ارزیابی هایش، میزان علاقه، میزان اهمیت و میزان مفید بودن تکلیف می باشد. سازه ارزش با پاسخ به این سوال سروکار دارد :«آیا من می خواهم این کار را انجام دهم؟ چرا؟ دانش آموزان ممکن است برای کاری که می خواهند انجام بدهند دلایل مختلفی مثلآ اینکه کار مورد نظر جالب است ، آن را دوست دارند یا اینکه فکر می کنند به دلیلی برای آنها مفید یا مهم است (پینتریج و شانک[18]، 2002).
استیل (2007) در یک فرا تحلیل علل و اثرات احتمالی تعللورزی را با متغیرهای متعدد مورد بررسی قرار داده است. یافته های وی نشان داد که بیزاری از تکلیف ، تأخیر در تکلیف پیش بینی کننده های قوی برای تعللورزی هستند. او نیز یکی از ویژگی های تأثیرگذار بر تعلل ورزی را بیزاری از تکلیف می داند به باور استیل، کارهایی که جذابیت کمتری برای فرد دارند، بیشتر به تعویق انداخته می شود.
هر فردی تلاش می کند که از محرک های آزارنده اجتناب کند. بنابراین هرچه یک موقعیت آزارنده تر باشد فرد بیشتر از آن اجتناب خواهد کرد. پس اگر افرادی کاری را ناخوشایند بدانند تمایل بیشتری به تعویق انداختن آن دارند (ارپن[19]، 1998).
همچنین بر طبق نظر فراری، جانسون، و مککاون (1995)، تعلل در اکثر افراد جامعه، صرف نظر از جنسیت آنها، شایع است و بسیار نادر هستند افرادی که دچار این مشکل نباشند. ظاهرا با بالا رفتن سطح تحصیلات نیز بر شیوع تعلل افزوده میگردد؛ چنانچه میزان شیوع آن در مردم عادی بین 15 تا 20 درصد (هاریوت[20] و فراری، 1996) و در جمعیت دانشگاهی بین 46 درصد (سولومون و روثبلوم، 1984) تا 95 درصد (الیس و کناوس، 1997) است.
با توجه به وجود رابطه ارزش تکلیف با تعلل ورزی که ظاهر یافته های پیشین نشان می دهد و به دلیل کمبود تحقیقات در زمینه ی علل و پیش بینی کننده های تعلل ورزی، و به دلیل وجود تناقضات پژوهشی در زمیتهی تاثیر جنسیت بر میزان تعللورزی تحصیلی، پژوهش حاضر درصدد برآمده است به این سوال پاسخ دهد که هر یک از متغیر های ارزش تکلیف: ارزش اهمیت، ارزش ذاتی، ارزش بیرونی (کاربردی) و هزینه در پیش بینی تعلل ورزی تحصیلی چه سهمی دارد؟
1-3 اهمیت و ضرورت انجام پژوهش
تعلل ورزی پدیدهای جدید نیست، چرا که ویلیام جیمز ارزش روانشناختی آن را 120 سال قبل تشخیص داده بود. و روانشناسان معاصر نیز به طور فزایندهای علاقمند به هدایت تحقیقات در جهت توضیح تعللورزی هستند. اما علیرغم تحقیقات رو به رشد در این زمینه، هنوز در مورد علت تعللورزی باید دانش خویش را گسترش بدهیم. از این رو تعللورزی به عنوان یکی از موارد درک نشده بشریت باقی مانده است (استیل، 2000و فراری، 1994، به نقل از امامی،1390). بررسی پژوهش ها نشان میدهد که روابط تعللورزی با خودتنظیمی، خودکارآمدی و عزت نفس توجهات پژوهشی بیشتری را به خود اختصاص داده است که در این میان میتوان پژوهش های چو و چویی (2005)؛ دروما[21]و همکاران (2003)؛ فراری (2001)؛ هایکوک، مک کارتی و اسکای[22] (1998)؛ هاول[23] و همکاران (2006)؛ سنکال، کوئسنر و والراند[24](1995)؛ استیل (2007)؛ تاکمن[25](1991) و والترز[26](1995) اشاره نمود که همگی بر این یافتهها تأکید دارند که تعللورزی با خودکارآمدی پایین در خود تنظیمی، اجتناب از تکلیف و عملکرد گریزی و خودتنظیمی رابطهی معناداری دارند. با این حال تناقضات پژوهشی نیز در این حوزه یافت میشود که در این خصوص میتوان به یافته های پژوهشی کاوینگتون[27](2000) و الیوت[28](2005) اشاره نمود که بیان میکند خودتنظیمی بلندمدت با تعللورزی ارتباط تنگاتنگ دارد. از سویی یافتههای پژوهشی پینتریچ (2000)، هم این رابطه را تأیید میکند (به نقل از امامی،1390).
مبتنی بر این ابهامات پژوهشی، ضرورت بررسی مجدد عوامل تأثیر گذار بر تعللورزی نمایان میشود و پژوهش حاضر درصدد است با بررسی رابطه هر یک از مؤلفههای ارزش تکلیف با تعللورزی تحصیلی تبیینهای واضح تری از علل و پیش بینیکنندههای تعللورزی بدست دهد.
همچنین با توجه به اینکه تعللورزی در اغلب موارد میتواند از طریق ممانعت از پیشرفت و عدم دسترسی به اهداف، پیامدهای نامطلوب و جبران ناپذیری به همراه داشته باشد (الیس و جیمز نال، 1382؛ لای[29]،1986؛ سنگال، کوئستنز و والرند، 1995، به نقل از مصطفوی، 1389). بنابراین شناخت و تبیین پدیدهی تعللورزی و آگاهی در مورد عوامل زمینه ساز و مرتبط با آن و راهکارهای پیشگیری از آن و فایق آمدن بر عوارض آن، از اهمیت بسزایی برای دانشآموزان و سازمان آموزش و پرورش برخوردار است. و این میتواند یکی از ضرورتهای مهم انجام پژوهش حاضر باشد.
بررسی پیشینه تعللورزی نشان میدهد که آن یک بیماری مسری در نظر گرفته شده است و از حالتی به حالت دیگر و از انسانی به انسان دیگر و از فرد به جامعه و از جامعهای به جامعه دیگر سرایت میکند. بنابراین، باید به تأثیر و تأثرات آن توجه جدی داشت؛ چرا که میتواند به خانواده، جامعه، ملت و فرهنگ یک کشور آسیب رساند. پژوهشهای روانشناسی بالینی نشان میدهد که این عادت در جوامع مختلف شایع و روند رو به رشد دارد (الیس و جیمز نال، 1382).
پس با توجه به میزان شیوع تعللورزی در بین افراد جامعه و بار سنگینی که تعللورزی به عنوان یک آسیب جدی بر پیکرهی نظام بهداشت روانی و جسمی هر جامعه به ویژه دانشآموزان تحمیل میکند و با درنظر داشتن این موضوع که دانشآموزان به عنوان پتانسیلها و آیندهسازان کشور و نیازمند توجه ویژه در رشد افکار و هیجانات و انگیزشها و بطور کلی شخصیت و لزوم برخورداری آنها از انگیزش درونی و شیوههای مناسب انتخاب تکلیف، جهت موفقیت درمدرسه و زندگی شخصی، اجتماعی و شغلی، ضروری مینماید که با انجام تحقیقات بیشتر، از عوامل زمینه ساز تعلل ورزی تحصیلی پیشگیری به عمل آید. و تحقیق حاضر قصد دارد با شناسایی رابطهی هر یک از مؤلفه های ارزش تکلیف با تعللورزی تحصیلی و ارائهی پیشنهادهای لازم و اصولی در پایان این پژوهش، معلمان، مشاوران، برنامهریزان درسی و سایر دستاندرکاران مربوطه را توانمند سازد تا با هدایت دانشآموزان به شیوههای مناسب انتخاب تکلیف و در نهایت مداومت در انجام آنها، میزان تعللورزی را در دانشآموزان کاسته و از جنبههای منفی آن جلوگیری کنند.
درخصوص رابطهی ارزش تکلیف با تعللورزی، شمار تحقیقات بسیار اندک است. همچنین مطالعه مقالات و تحقیقات انجام یافته در زمینهی تعللورزی محقق را به سمت شناسایی عوامل مرتبط با تعللورزی سوق میدهد. بنابراین این پژوهش سعی میکند با یک روش همبستگی چگونگی ارتباط چهار مؤلفهی ارزش تکلیف با تعللورزی تحصیلی را واضح ساخته و پیشنهادات اصولی در جهت کاهش و کنترل این رفتار در بین دانش آموزان ارائه دهد.
1-4 هدف کلی پژوهش
تعیین رابطه تعلل ورزی تحصیلی با ارزش تکلیف
1-5 اهداف جزئی پژوهش
تعیین رابطه ارزش کاربردی تکلیف با تعلل ورزی تحصیلی،
تعیین رابطه ارزش اهمیت تکلیف با تعلل ورزی تحصیلی،
تعیین رابطه لذت درونی (علاقه) تکلیف با تعلل ورزی تحصیلی،
تعیین رابطه هزینه های متصور تکلیف با تعلل ورزی تحصیلی.
تعیین رابطه جنسیت دانشآموزان با تعللورزی تحصیلی.
6 فرضیه های پژوهش
بین ارزش کاربردی تکلیف و تعللورزی تحصیلی رابطه منفی وجود دارد.
بین ارزش اهمیت و تعللورزی تحصیلی رابطه منفی وجود دارد.
بین لذت درونی و تعللورزی تحصیلی رابطه منفی وجود دارد.
بین هزینه های متصور و تعللورزی تحصیلی رابطه مثبت وجود دارد.
بین دختران و پسران از نظر میزان تعلل ورزی تفاوت وجود دارد.
1-6-1 سوال پژوهش
کدام یک از مؤلفههای ارزش تکلیف، تعلل ورزی تحصیلی را پیشبینی میکند؟
1-6 انواع متغیرها
متغیر ملاک (وابسته) : تعلل ورزی تحصیلی
متغیر پیش بین : ارزش تکلیف
متغیر تعدیل کننده: جنسیت
1-8 تعاریف مفهومی و عملیاتی
1-8-1 تعلل ورزی
الف) مفهومی : تمایل مناسب و همیشگی فراگیران برای به تعویق انداختن فعالیت های تحصیلی است که تقریبا همیشه با اضطراب توام است (راثبلوم ، سولومون و موراکامی[30]،1986، به نقل از محمدی، 1391).
ب) عملیاتی : مجموع نمراتی که آزمودنی ها در سوالات پرسشنامه «تعلل ورزی تحصیلی» تاکمن (1989) کسب می کنند.
1-8-2 ارزش تکلیف
الف) مفهومی : به دلایل مختلفی که دانش آموز در مورد علت پرداختن به تکلیفی ارائه می دهد، اشاره دارد (پینتریچ و شانک ،2002).
الف) عملیاتی : نمراتی که دانشآموزان در پرسشنامهی ارزش تکلیف طراحی شده در این پژوهش به دست میآورند.
آنان که برای دستیابی به حقیقت به سخن گوش میسپارند و بهترین آن را پیروی میکنند، اینانند که خدا آنان را راه نموده است و اینانند خردمندان. زمر/18
2-1-1 تعریف تعللورزی
