عنوان                                                                                                                                                     صفحه

چکیده. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1) مقدمه. 3

1-2) بیان مسأله. 3

1-3) سؤالات تحقیق. 6

1-4) اهمیت و ضرورت تحقیق. 7

1-5) اهداف تحقیق. 8

1-6) چارچوب نظری تحقیق. 8

1-7) فرضیه های تحقیق. 10

1-8) تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها. 10

1-8-1) متغیر وابسته (عملکرد بازرگانی). 10

1-8-2) متغیرهای مستقل. 11

1-9) قلمرو تحقیق. 12

فصل دوم: ادبیات موضوعی و پیشینه تحقیق

2-1) مقدمه. 14

2-2) تشریح مفهوم عملکرد. 14

2-2-1) عملکرد بازار. 15

2-2-2) عملکرد مالی. 22

2-2-2-1) نرخ بازگشت دارایی. 23

2-2-2-2) سهم بازار. 23

2-2-2-3)  رشد فروش. 28

2-3) تشریح تولید ناب. 38

2-3-1) تولید ناب و تولید چابک. 49

2-3-2) چالش های توسعه تفکر ناب. 53

2-3-3)راهبردهای سازمانی توسعه تفکر ناب. 53

2-3-4) راهبردهای فراسازمانی توسعه تفکر ناب. 55

2-3-5) اصول تولید ناب. 56

2-3-6) مکانیزم های اجرای تولید ناب. 67

2-3-7) مدل های تولید ناب. 69

2-4) پیشینه تحقیق. 72

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1) مقدمه. 80

3-2) فرآیند تحقیق. 80

3-3) روش تحقیق. 80

3-4) جامعه و نمونه آماری تحقیق. 81

3-5) روشها و ابزار جمع آوری داده­ها و اطلاعات. 81

3-6) روایی و پایایی پرسشنامه. 82

3-6-1) روایی پرسشنامه. 82

3-6-2) پایایی پرسشنامه. 82

3-7) روش های تجزیه و تحلیل داده­ها و اطلاعات. 84

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته­های تحقیق

 

4-1) مقدمه. 86

4-2) توصیف ویژگی­های جمعیت شناختی پاسخگویان. 87

4-3) توصیف آماری متغیر های تحقیق. 90

4-4) آزمون فرضیه­ها. 101

4-4-1) فرضیه اصلی. 103

4-4-2) فرضیه های فرعی. 104

 

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادهای تحقیق

 

5-1) مقدمه. 112

5-2) نتیجه گیری. 112

5-2-1) نتایج حاصل از توصیف متغیرها. 112

5-2-2) نتایج آزمون فرضیه ها. 118

5ـ3) پیشنهادات. 123

5ـ4)  محدودیت های تحقیق. 127

منابع و ماخذ. 128

پیوست ها. 134

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                              صفحه

جدول 2-1) تفاوت های عمده تولید ناب و تولید انبوه.. 44

جدول 2-2) تفاوت های تولید ناب و چابک.. 51

جدول 2-3) مقایسه ویژگی های زنجیره ناب و چابک.. 52

جدول 3-1) شیوه امتیازدهی طیف لیکرت.. 82

جدول 3-2) ضریب آلفای کرونباخ منغیرها.. 83

جدول4-1) توصیف جنسیت پاسخ دهندگان.. 87

جدول4-2) توزیع فراوانی نمونه آماری بر اساس سن.. 88

جدول4-3) توزیع فراوانی نمونه آماری بر اساس سطح تحصیلات.. 89

جدول 4-4) توصیف متغیر حذف اتلاف.. 90

جدول4-5) توصیف متغیر بهبود مستمر.. 91

جدول4-6) توصیف متغیر نواقص صفر.. 92

جدول 4-7) توصیف متغیر تولید بهنگام.. 93

جدول4-8) توصیف متغیر سامانه تولید کششی.. 94

جدول4-9) توصیف متغیر تیم های چند وظیفه ای.. 95

جدول4-10) توصیف متغیر عدم تمرکز.. 96

جدول4-11) توصیف متغیر یکپارچگی.. 97

جدول 4-12) توصیف متغیر سامانه اطلاعات عمودی.. 98

جدول4-13) توصیف متغیر تولید ناب (متغیر مستقل).. 99

جدول4-14) توصیف متغیر عملکرد بازرگانی (متغیر وابسته).. 100

جدول4-15) آزمون توزیع نرمال متغیرها.. 102

جدول4-16) ضریب هبستگی بین اجرای تولید ناب و عملکرد بازرگانی.. 103

جدول4- 17) آزمون رگرسیون بین اجرای تولید ناب و عملکرد بازرگانی شرکت های تولیدی استان گیلان.. 103

جدول4-18) ضریب هبستگی بین حذف اتلاف و عملکرد بازرگانی.. 104

جدول4-19) ضریب هبستگی بین بهبود مستمر و عملکرد بازرگانی.. 105

جدول4-20) ضریب هبستگی بین نواقص صفر و عملکرد بازرگانی.. 105

جدول4-21) ضریب هبستگی بین تولید بهنگام و عملکرد بازرگانی.. 106

جدول4-22) ضریب هبستگی بین سامانه تولید کششی و عملکرد بازرگانی.. 107

جدول4-23) ضریب هبستگی بین تیم های چند وظیفه ای و عملکرد بازرگانی   107

جدول4-24) ضریب هبستگی بین عدم تمرکز در مسئولیت ها و عملکرد بازرگانی   108

جدول4-25) ضریب هبستگی بین یکپارچگی و عملکرد بازرگانی.. 109

جدول4-26) ضریب هبستگی بین سامانه اطلاعات عمودی و عملکرد بازرگانی.. 109

جدول 5-1) سازه­های مربوط به متغیر حذف اتلاف.. 112

جدول 5-2) سازه­های مربوط به متغیر بهبود مستمر.. 113

جدول 5-3) سازه­های مربوط به متغیر نواقص صفر.. 114

جدول 5-4) سازه­های مربوط به متغیر تولید بهنگام.. 114

جدول 5-5) سازه­های مربوط به متغیر تیم­های چند وظیفه­ای.. 115

جدول 5-6) سازه­های مربوط به متغیر عدم تمرکز.. 116

جدول 5-7) سازه­های مربوط به متغیر یکپارچگی.. 116

جدول 5-8) سازه­های مربوط به متغیر سامانه اطلاعات عمودی.. 117

جدول 5-9) سازه­های مربوط به متغیر عملکرد بازرگانی.. 118

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                        صفحه

شکل 2-1) مدل تعاملی بازاریابی و فروش. 30

شکل 2-2) مدل مفهومی پیکره بندی بازاریابی و فروش. 31

شکل 2-3) شبکه تامین در تولید انبوه. 41

شکل 2-4) شبکه تامین در رویکرد ناب. 42

شکل2-5) گام‌های یکپارچه سازی زنجیره تامین ناب. 43

شکل 2-6) پیاده­سازی مدل درخت حقیقت جاری برای ترکیب عرصه ناب و چابک. 50

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                         صفحه

نمودار 1-1) مدل رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق. 9

نمودار 2- 1) مولفه ها و زیرمولفه های ارزیابی. 72

نمودار 4-1) نمودار میله ای جنسیت پاسخ دهندگان. 87

نمودار4-2) نمودار میله ای سن پاسخ دهندگان. 88

نمودار4-3) نمودار میله ای سطح تحصیلات پاسخ دهندگان. 89

نمودار4-4) نمودار میله ای متغیر حذف اتلاف. 90

نمودار4-5) نمودار میله ای متغیر بهبود مستمر. 91

نمودار4-6) نمودار میله ای متغیر نواقص صفر. 92

نمودار4-7) نمودار میله ای متغیر تولید بهنگام. 93

نمودار4-8) نمودار میله ای متغیر سامانه تولید کششی. 94

نمودار4-9) نمودار میله ای متغیر تیم های چند وظیفه ای. 95

نمودار4-10) نمودار میله ای متغیر عدم تمرکز. 96

نمودار4-11) نمودار میله ای متغیر عدم یکپارچگی. 97

نمودار4-12) نمودار میله ای متغیر سامانه اطلاعات عمودی. 98

نمودار4-13) نمودار میله ای متغیر تولید ناب (متغیر مستقل). 99

نمودار4-14) نمودار میله ای متغیر عملکرد بازرگانی. 100

 

 

چکیده

تحقیق حاضر در پی بررسی رابطه بین تولید ناب و عملکرد بازرگانی شرکت­های تولیدی استان گیلان است تا از این طریق امکان کمک به بخش تولید کشور و استان در راستای تدوین استراتژی­های مناسب در جهت بهبود عملکرد به ویژه در حوزه بازرگانی با نظر به اصول تولید ناب را فراهم نماید. تحقیق حاضر از نظر اجرا از نوع توصیفی شاخه همبستگی است. همچنین جامعه آماری، کلیه شرکت­های تولیدی استان گیلان (با بیش از 20 پرسنل) می باشد که بر اساس آمارها در حدود 340 مورد برآورد گردیدند، جهت برآورد میزان حجم نمونه، از جدول مورگان و کرجسی استفاده شد، که بر این اساس حجم جامعه نمونه 181 شرکت محاسبه گردید. ابزار سنجش و اندازه گیری در تحقیق حاضر پرسشنامه بوده و جهت بررسی پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد. ضمن آن که روایی پرسشنامه نیز از طریق مشورت با اساتید و صاحب نظران مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت توصیف متغیرهای تحقیق از شاخص­های توصیفی نظیر فراوانی، درصد، میانگین، میانگین وزنی، انحراف معیار، واریانس و برای اثبات یا رد فرضیه­ها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون تک متغیره استفاده شد. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بین میزان اجرای تولید ناب و عملکرد بازرگانی شرکت­های تولیدی استان گیلان رابطه مثبت معنادار است. ضمن آن که رابطه بین ابعاد تولید ناب در بخش­های بهبود مستمر، میزان نواقص، تولید بهنگام، تیم­های چند وظیفه ای، عدم تمرکز، یکپارچگی وظایف و سامانه­های اطلاعاتی عمودی با عملکرد بازرگانی شرکت­های تولید استان گیلان نیز مثبت معنادار است. هم­چنین بین ابعاد حذف اتلاف و سامانه تولید کششی تولید ناب با عملکرد بازرگانی شرکت­های تولید استان گیلان رابطه مثبتی وجود ندارد.

 

 

کلید واژگان: تولید ناب، عملکرد بازرگانی، حذف اتلاف ، بهبود مستمر، میزان نواقص، تولید بهنگام، تیم­های چند­ وظیفه­ای، عدم تمرکز، یکپارچگی وظایف و سامانه­های اطلاعاتی عمودی.

 

 

 

فصل اول

(کلیّات تحقیق)

 

 

1-1) مقدمه

دو انقلاب در ابتدا و انتهای قرن بیستم رخ داده است .انقلاب آغازین ظهور تولید انبوه و پایان عصر تولید دستی و انقلاب پایانی ظهور ناب و خاتمه یافتن عصر تولید انبوه است. اکنون جهان در آستانه عصری جدید به سر می برد، عصری که در آن دگرگونی شیوه ها ی تولید محصولات و ساخته­های بشر چهره زندگی او را یکسره دگرگون خواهد کرد(Pettersen, 2009: 1) .

لازمه رقابت در دنیای کنونی بهره گیری از تمام فنون، ابزارها و ایده های جدید ناب[1] است. در نیمه دوم قرن بیستم، تولید کنندگان جهان با رقبایی جدید مواجه شدند که با نیمی از سرمایه و امکانات لازم، محصولات را با کیفیتی بهتر، تنوعی بیشتر و با قیمتی پایین تر به بازارجهانی عرضه می کردند. تولید ناب[2] در واقع شیوه تولیدی است که ضمن به کارگیری فواید تولید انبوه و تولید دستی، با هدف کاهش ضایعات[3] و حذف هر فعالیت بدون ارزش­افزوده[4] شکل گرفته است. بر این مبنا تکنیک ناب با کمک مجموعه ابزارهای خود می‌تواند نقش بنیادینی در اصلاح و بهبود فرایندها داشته باشد(اسمعیلی گیوی، 1382: 51). تولید ناب یک سامانه کامل است و مبنای عملکرد این سامانه یک رابطه برد دو طرفه برای کلیه عناصر موجود در چرخه تولید ناب می باشد.

در این فصل ابتدا به تشریح  بیان مسأله تحقیق پرداخته خواهد شد و ضمن مطرح نمودن سؤالات اصلی و فرعی تحقیق،  اهمیت و ضرورت آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سپس  اهداف، چارچوب نظری و فرضیه های تحقیق بیان می­شود و در پایان فصل نیز تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها به همراه قلمرو تحقیق بیان می­گردد.

1-2) بیان مسأله

بهبود عملکرد[5] برای همه شرکت­های در طی فعالیت سالیانه مهم است. در دهه گذشته شرکت­های ایرانی در این زمینه روند پر نوسان و قابل قبولی ارایه ننموده اند (نورپاش، 1391: 16) این باعث کاهش توان رقابتی آن ها شده است. باید در نظر داشت که هدف موسسات تولیدی یا خدماتی می تواند رشد، سودآوری و یا بقاء می­باشد. از جمله عوامل اثرگذار بر هدف فوق که در تمامی سازمان های تولیدی و خدماتی مطرح    می­باشد، عبارتند رضایت مشتری[6]، رقبا، فن­آوری[7]، نیروی انسانی ماهر، کاهش هزینه و افزایش کیفیت. از میان عوامل مذکور رضایت مشتری مهم ترین نگرانی شرکت­های کنونی می باشد. ویژگی اصلی باید در محصولات تولیدی وجود داشته باشند تا منجر به رضایتمندی مشتریان شوند، برخی از این عوامل عبارتند از  کیفیت بالا به صورت مداوم ، هزینه پایین، تحویل محصول به مشتری در زمان مناسب. دستیابی به هرکدام از ویژگی های مذکور نیازمند اجرا و بکارگیری مجموعه ای از اصول و تکنیک های مختلف تولیدی      می­ باشد. علاوه بر پیچیدگی زیاد، پیاده سازی همزمان این عوامل و نیز تضادها و تاثیرات منفی که بر روی یکدیگر دارند سبب می شود که بسیاری از موسسات از اجرای همزمان آن ها خودداری کنند. جمع آوری و یکپارچه سازی تمامی مفاهیم رویکردها و اصول مختلف در یک سازمان تولیدی و یا خدماتی و بهره گیری موثر از مزایای یکپارچه سازی آن ها نیازمند یک رویکرد نظام مند می باشد. رویکردی که می تواند تمامی این مفاهیم و اصول را به طور مناسب و یکپارچه ایجاد کند رویکرد ناب [8] است(نژادمبشر، 1386: 12-11).

تولید ناب یک سامانه کامل است که از فلسفه بهبود مستمر استفاده می کند و با بهره گیری از فرهنگ کار تیمی[9] سعی دارد اتلاف[10]­های موجود در فرایند تولید را بیابد، تحلیل کند و آن ها را از بین ببرد. این سامانه به نوعی طراحی شده است که بتواند حداکثر استفاده را از اندازه گیری مداوم بهبود جریان تولید و برطرف کردن اتلاف داشته باشد. تولید ناب در واقع یک نگرش نظام مند است که در صدد حذف ضایعات و  اتلاف­ها و از بین بردن هر فرایند اضافی از مرحله ی تهیه مواد اولیه تا تولید و نهایتاً فروش می باشد. مبنای عملکرد سامانه در تولید ناب یک رابطه برد دو طرفه با کل اجزاء و ذینفعان در سامانه می باشد و تمامی عناصر موجود در چرخه تولید ناب از فروشنده ی مواد اولیه تا فروشنده کالا به شکلی مطلوب باید منتفع گردند. تولید ناب به معنی حذف ضایعات و اتلاف­ها، حذف انتظار و حمل و نقل و سرمایه گذاری بیش از میزان لازم، نیز حذف تولیدات معیوب بوده و همچنین به دنبال جذب و کشش هرچه بیشتر مشتری است (جعفرنژاد، 1390: 166).

تولید یک محصول با ویژگی های رقابتی و مطابق با خواسته های مشتریان نیازمند به کارگیری فرایندهای تولیدی است که هر مرحله از آن سبب ایجاد ارزش افزوده در محصول نهایی می شود. در تولید ناب برای بهبود فرایند های تولیدی و ایجاد یک محیط سازمانی برای دستیابی به اهداف بلندمدت از اصولی استفاده می شود. شناسایی و بکارگیری این اصول، سازمان ها را در اجرای تولید ناب یاری می کند. 9 اصل شناسایی شده تولید ناب عبارتند از (جعفرنژاد، 1390: 211-219):

حذف اتلاف[11]: هدف و فلسفه تولید ناب کاهش در میزان هزینه هاست این هدف از طریق حذف اتلاف (هرچیزی که ارزشی بر محصولات ایجاد نکند) تحقق می یابد. به هر چیزی که مشتری به ازای آن حاضر به پرداخت پول نباشد اتلاف گفته می­شود و در نتیجه باید حذف شود.
بهبود مستمر[12]: هنگامی که یک سامانه تولید به طور پیوسته تولید می یابد تنها هدف آن را می­توان کمال نامید، اگر حذف اتلاف را به عنوان زیربنایی ترین اصل تولید ناب در نظر گرفت بی­شک بهبود مستمر را می توان در جایگاه بعدی قرار داد.
میزان نواقص صفر[13]: به منظور دستیابی به سطوح بالاتر بهره­وری[14] لازم است تا قطعات و محصولات ما از همان مراحل اولیه تولید عاری از هر گونه عیب و نقص باشد.
تولید بهنگام[15]: هدف نهایی در تولید بهنگام مواجه شدن هر فرایند با یک قطعه در هر لحظه و درست در زمان مورد نیاز است.
سامانه تولید کششی[16] : در مقابل سامانه تولید فشاری: سامانه انبوه تولید به شکل فشاری است که از ماه ها قبل برنامه ریزی و مواد سفارش داده و بر اساس برنامه به خط

2-1-1-2) انواع خوشه‌بندی……………………………………………………………………………………………… …………….12
2-1-1-3) اندازه‌گیری فاصله ……………………………………………………………………………………………………………13
2-1-1-4) دسته‌بندی تفکیکی……………………………………………………………………………………………………………14
2-1-1-4-1) دسته بندی مبهم C- میانگین………………………………………………………………………………………….14
2-1-1-4-2) الگوریتم دسته‌بندی QT………………………………………………………………………………………………15
2-1-1-4-3) خوشه بندی K- میانگین………………………………………………………………………………………………15
2-2) بهینه‌سازی ساختارهای مولکولی…………………………………………………………………………………………………………………………….17
2-3) محاسبه توصیف‌کننده‌های مولکولی   17
2-3-1) توصیف‌کننده‌های ساختاری………………………………………………………………………………………………………………………..19
2-3-2) توصیف کننده‌های توپولوژیکی……………………………………………………………………………………………………………………19
2-3-2-1) توصیف‌کننده‌های جزء……………………………………………………………………………………………………………………..19
2-3-2-2) اندیس‌های توپولوژی   19
2-3-2-3) توصیف‌کننده‌های زیرساختاری   20
2-3-2-4) توصیف‌کننده‌های محیطی………………………………………………………………………………………………………………….20
2-3-3) توصیف‌کننده‌های هندسی.. 20
2-3-4) توصیف‌کننده‌های الکترونی.. 21
2-3-5) توصیف‌کننده‌های فیزیکو شیمیایی………………………………………………………………………………………………………………..21
2-3-6) توصیف‌کننده‌های توسعه یافته………………………………………………………………………………………………………………………21
2-3-7) توصیف‌کننده‌های LFER……………………………………………………………………………………………………………………………22
2-4) تجزیه و تحلیل آماری توصیف‌کننده‌ها و انتخاب مؤثرترین آنها…………………………………………………………………………………..22
2-4-1) الگوریتم ژنتیک (GA)……………………………………………………………………………………………………………………………….23
2-4-1-1) اصول الگوریتم‌های ژنتیکی…………………………………………………………………………………………………24        2-4-1-2) روش‌های انتخاب…………………………………………………………………………………………………………………….25
2-5) ایجاد مدل­های آماری 26
2-5-1) رگرسیون خطی چندگانه…………………………………………………………………………………………………………..26
2-5-2) شبکه‌های عصبی پرسپترون چندلایه(MLP)…………………………………………………………………………………….27
2-5-2-1) تک نرون و ساختار (MLP)………………………………………………………………………………………………..28
2-5-2-2) پرسپترون چند لایه……………………………………………………………………………………………………………30
2-5-2-3) آموزش شبکه‌های عصبی MLP……………………………………………………………………………………………30
2-6) انتخاب بهترین مدل و ارزیابی اعتبار مدل انتخاب شده 33
2-6-1) قلمرو کاربرد مدل………………………………………………………………………………………………………………….37
2-7) نرم افزارهای مورد استفاده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………38
2-7-1) بسته نرم افزاری Hyperchem………………………………………………………………………………………………………………………38
2-7-2) بسته نرم افزاری MOPAC…………………………………………………………………………………………………………………………..3   8
2-7-3) بسته نرم افزاریSTATISTICA  39
2-7-4) نرم افزار دراگون. 39
2-7-5) نرم افزار CODESSA………………………………………………………………………………………………………………………………..39
فصل سوم: مدلسازی QSAR سمیت مایعات یونی.. 41
3-1) روش کار  43
3-1-1) سری داده‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………43
3-1-2) محاسبه و پیش‌پردازش توصیف‌کننده‌ها…………………………………………………………………………………………………………53
3-1-3) انتخاب اعضای سری‌های آموزشی و ارزیابی به روش خوشه‌بندی k-میانگین……………………………………………………….54
3-1-4) انتخاب بهترین توصیف کننده و مدل‌سازی خطی…………………………………………………………………………………………….55
3-1-5) مدلسازی غیر خطی با شبکه‌ی عصبی مصنوعی پرسپترون چند لایه. 56
3-2) بحث و نتیجه‌گیری   57
3-2-1) تفسیر توصیف‌کننده‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………..75
3-2-2) بررسی نتایج……………………………………………………………………………………………………………………………………………..61
3-2-3) ارزیابی نتایج مدل………………………………………………………………………………………………………………………………………63
3-3) جمع‌بندی نهایی   65
فصل چهارم: پیش‌بینی دمای ذوب مایعات یونی و نمک‌های مربوطه با بهره‌گیری از رویکرد QSPR.. 67
4-1) روش کار  70
4-1-1) سری داده‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………70
4-1-2) محاسبه و پیش‌پردازش توصیف‌کننده‌ها…………………………………………………………………………………………………………72
4-1-3) تقسیم‌بندی سری داده‌ها توسط روش تحلیل خوشه‌ای……………………………………………………………………………………….73
4-1-4) انتخاب متغیر و مدل‌سازی خطی……………………………………………………………………………………………………………………74
4-1-5) مدل‌سازی به روش شبکه‌ی عصبی پرسپترون چند لایه (MLP) 77
4-2) بحث و نتیجه‌گیری   79
4-2-1) تفسیر توصیف‌کننده‌ها………………………………………………………………………………………………………………………………..79
4-2-2) ارزیابی نتایج مدل‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………………..81
4-3) جمع‌بندی نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………82
منابع. 83
 
 
 
فهرست شکل­ها
عنوان                                                                                                                                            صفحه
شکل 2-1: طرحی ساده از خوشه بندی سلسله‌ای…………………………………………………………………………………………………………….. 13
شکل 2-2: شمایی کلی از الگوریتم ژنتیک……………………………………………………………………………………………………………………. 25
شکل 2-3: شمایی کلی از یک نرون……………………………………………………………………………………………………………………………… 29
شکل 2-4: ساختار کلی پرسپترون تک لایه…………………………………………………………………………………………………………………….. 29
شکل 2-5: ساختار شبکه پیشرو دولایه با توابع سیگموید در لایه پنهان و لایه خروجی………………………………………………………….. 30
شکل 2-6: کمینه کلی و کمینه محلی……………………………………………………………………………………………………………………………. 31
شکل 2-7: ساختار کلی آموزش با ناظر…………………………………………………………………………………………………………………………. 32
شکل 3-1: شمایی از شبکه‌ی بهینه شده‌ی پرسپترون………………………………………………………………………………………………………….. 57
شکل 3-2: نمودار مقادیر تجربی سمیت در برابر مقادیر محاسبه شده با مدل پرسپترون چند لایه……………………………………………….. 62
شکل 3-3: نتایج تحلیل حساسیت………………………………………………………………………………………………………………………………….. 63
شکل 3-4: قلمرو کاربرد مدل ارائه شده به صورت نمودار ویلیامز……………………………………………………………………………………… 64
شکل 1-4: نمودار حاصل از آنالیز خوشه‌ای……………………………………………………………………………………………………………………. 76
شکل 4-2: نمودار تغییر ضریب همبستگی و لگاریتم خطای استاندارد مدل در برابر تعداد توصیف‌کننده‌ها…………………………………. 75
شکل 4-3: شبکه‌ی عصبی پرسپترون طراحی شده جهت پیش‌بینی دمای ذوب مایعات یونی…………………………………………………….. 78
  شکل 4-4: نمودار حاصل از تحلیل حساسیت…………………………………………………………………………………………………………………… 79
شکل 4-5: قلمرو کاربرد مدل……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 81
  
فهرست جدول­ها
عنوان                                                                                                                                            صفحه
جدول 3-1: سری داده‌های سمیت تجربی و پیش بینی شده به صورت (log EC50)……………………………………………………………… 44
جدول 3-2: ماتریس ضرایب همبستگی بین توصیف­کننده­های انتخاب شده………………………………………………………………………….. 55
جدول 3-3: آنیون‌های متنوع به کار رفته در ساختار مایعات یونی موجود در سری داده………………………………………………………….. 60
جدول 3-4: پایه‌های کاتیونی به کار رفته در سری داده……………………………………………………………………………………………………… 61
جدول 3-5: نتایج حاصل از مدل‌های خطی و غیر خطی…………………………………………………………………………………………………….. 62
جدول 4-1: مقادیر پیش‌بینی شده و تجربی دمای ذوب مایعات یونی……………………………………………………………………………………. 70
جدول 4-2: ماتریس ضرایب همبستگی بین توصیف‌کننده‌های انتخاب شده………………………………………………………………………….. 76
جدول 4-3: ضرایب و آماره‌های مدل MLR………………………………………………………………………………………………………………… 77
جدول 4-4: نتایج حاصل از مدل‌های خطی و غیرخطی……………………………………………………………………………………………………… 78
 
 
مقدمه
کمومتریکس[1] یا شیمی سنجی در حقیقت کاربرد علوم آمار، کامپیوتر و ریاضی در شیمی می‌باشد [1]. از روش‌های ذکر شده برای درک بهتر اطلاعات شیمیایی که در آزمایشگاه بدست می‌آید استفاده می‌شود، به این صورت که با استفاده از تحلیل داده‌های شیمیایی بدست آمده اطلاعات مفید استخراج می شود تا با توجه به این اطلاعات بتوان آزمایش‌های مورد نظر را با بازدهی بهتر طراحی کرد.کاربرد روش‌های ریاضی در شیمی سابقه دیرین دارد ولی با توجه به پیشرفت علوم کامپیوتر و کاربرد آن در علوم روش‌های کمومتریکس در دهه اخیر پیشرفت بسیار داشته است. در این دو دهه روش‌های کمومتریکس مختلفی توسط شیمیدان‌ها با کمک متخصصین علوم کامپیوتر، ریاضی و آمار ارائه شده است. بسیاری از شیمیدان‌ها و کسانی که از روش‌های کمومتریکس استفاده می‌کنند دانشمند سوئدی به نام ولد[2]را به عنوان اولین کسی که این روش‌ها را معرفی کرده است نام می‌برند و به او لقب پدر علم کمومتریکس را داده‌اند [2]. کمومتریکس درشاخه­های مختلف شیمی مورد استفاده قرار می‌گیـرد. بـرخی از کاربرد­های آن شامل کنترل فرآیندها، تجزیه و تحلیل و شناخت الگوها، پردازش علائم و بهینه کردن شرایط می­باشد.  یکی از زمینه­های مهم کاربرد کمومتریکس در مطالعاتی است که خواص مولکولها را به ویژگی­های ساختاری آنها نسبت می­دهد. موارد خاصی از این تحقیقات و مطالعات شامل موارد رابطه‌ی کمی ساختار-فعالیت[3](QSAR)، رابطه‌ی کمی ساختار-سمیت[4](QSTR)، رابطه‌ی کمی ساختار-خصوصیت[5](QSPR) است که به منظور سهولت و کلی نگری تمامی این موارد تحت عنوان QSAR قرار می گیرند.
1-1) اجزای اصلی QSAR
یک رابطه ی کمی‌ساختار – فعالیت از سه بخش مجزای زیر تشکیل می‌گردد  ;[3]

داده‌های معتبر مربوط به فعالیت یا ویژگی مورد مطالعه که باید مدل سازی و در نهایت پیش بینی شوند. تعدادی از خصوصیاتی که می‌توانند برای مدل سازی QSAR مورد استفاده قرار گیرند به شرح زیر می‌باشند: فعالیت دارویی، فعالیت سمی، خصوصیات فیزیکوشیمیایی و تاثیرات سموم شیمیایی در محیط زیست.
توصیف‌کننده‌ها[6] یا همان متغیرهایی که مدل براساس آنها ساخته می‌شود. ویژگی‌های هر ملکول که معمولا با در نظر گرفتن ساختار ملکولی به صورت کمی‌محاسبه می‌شوند، در واقع همان متغیر‌های مورد استفاده در مدل سازی می‌باشند.
روشی (اعم از ریاضی یا آماری) که برای فرمول بندی مدل از آن استفاده می‌گردد.
روش‌های بسیاری جهت مدل سازی QSAR به کار می‌روند که تعدادی از آن‌ها به قرار زیر می‌باشند:
رگرسیون خطی چند تایی (MLR)[7]، روشی ریاضی است که معمولا برای برقراری ارتباط بین ویژگی­های ساختاری مولکول و خواص آن در مطالعات QSPR/QSAR به کار می­رود. این روش هنگامی که بین توصیف­کننده­ها بر­هم­کنشی وجود نداشته و ارتباط آن­ها با فعالیت مورد نظر خطی باشد مفید است.[4]
شبکه عصبی مصنوعی (ANN)[8]، که با تقلید از شبکه­های عصبی بیولو‍ژیکی مثل مغز انسان ساخته شده­اند الگویی برای پردازش اطلاعات می­باشند که بر پایه اتصال به هم پیوسته چندین واحد پردازشی عمل می­کنند [5].
ماشین بردار پشتیبان (SVM)[9]، یکی دیگر از روش­های یادگیری راهنمایی شده است که از آن برای طبقه بندی و آنالیز رگرسیون استفاده می­کنند[6] .
کمترین مربعات جزیی (PLS)[10]، این روش با روش MLR، تفاوت چندانی ندارد. تنها فرضیاتی که براساس آن ضرایب متغیرهای مدل محاسبه می‌گردند در دو روش با هم متفاوت است[7] .
1-2) انواع روشهای QSAR
روش‌هایQSAR  را می‌توان به سه گروه تقسیم‌بندی کرد[8]. اولین روش، QSAR دو بعدی است که در آن ساختار سه ‌بعدی مولکول در نظر گرفته نمی‌شود. در این روش مولکول با استفاده از یک سری توصیف‌کننده‌های مولکولی نمایش داده می‌شود که مقادیر عددی آن مشخصه مفاهیم متنوعی از ساختار مولکولی است و در مجموع با در نظر گرفتن فعالیت مشاهده شده مدل پیشگو ساخته می‌شود.
روش دوم QSAR سه بعدی است که بطور مثال با رهیافت CoMFA[11] نشان داده می‌شود [8]. در این روش ساختار سه بعدی مولکول مورد بررسی قرار می‌گیرد. به این منظور ابتدا مولکول در یک شبکه منظم سه‌ بعدی قرار گرفته و سپس برهمکنش‌های الکتروستاتیک و فضایی بین مولکول مورد نظر و یک اتم فرضی قرار گرفته در محل نقاط تقاطع این شبکه توری مانند (مثل کربن)، محاسبه شده و به عنوان توصیف‌کننده استفاده می‌شود تا با ایجاد مدل، برهمکنشهای الکتروستاتیک و فضایی مطلوب بدست آید. به وضوح این روش مزایای بسیار زیادی نسبت به روش ساده‌تر دو بعدی دارد اما پیچیدگی‌های آن نیز بیشتر است.
روش سوم که QSAR چهار بعدی است، یک روش توسعه یافته از QSAR سه بعدی می‌باشد و توسط هاپفینگر[12] و همکارانش ارائه شد [9] که اطلاعات مربوط به صورتبندی را در بعد چهارم در نظر می‌گیرد. مشابه با روش CoMFA،  QSARچهار بعدی با مشخص کردن یک مجموعه از نقاط شبکه که خصوصیات مولکول را ارزیابی کند شروع می‌شود. این روش علاوه بر نقاط شبکه از کل صورتبندی، نمونه برداری کرده و از اطلاعات بدست آمده از آن استفاده می‌کند تا سلولهای اشغال شده در شبکه را ارزیابی کند و از این خصوصیات مولکولی برای ساختن مدل استفاده می‌کند.
 
1-3) اهداف QSAR
روابط کمی‌ساختار – فعالیت باید به عنوان ابزاری علمی‌تلقی گردند که اجازه ی کشف و همچنین تجزیه و تحلیل روابط نهفته در میان داده‌های موجود را به ما می‌دهند. اهداف زیادی را از ایجاد یک QSAR می‌توان برشمرد که تعدادی از آنها به صورت زیر است[8]:
1- پیش بینی فعالیت زیستی وخصوصیات فیزیکو- شیمیایی

 1-4-2-  اهداف فرعی.. 6

1-5- فرضیات پژوهشی.. 7

 1-5-1- فرضیه اصلی: 7

 1-5-2- فرضیات فرعی: 7

1-6- تعریف عملیاتی و نظری متغیرها 7

1-6-1- تعریف مفهومی زوجین متقاضی طلاق.. 7

1-6-2- تعریف عملیاتی زوجین متقاضی طلاق.. 7

1-6-3- تعریف مفهومی ویژگیهای شخصیتی.. 8

1-6-4- تعریف عملیاتی ویژگیهای شخصیتی.. 8

1-6-5- تعریف مفهومی اختلالات شخصیت… 8

1-6-6- تعریف عملیاتی اختلالات شخصیت… 8

1-6-7- تعریف مفهومی منبع کنترل.. 8

1-6-8- تعریف عملیاتی منبع کنترل.. 8

فصل دوم……………………………………………………………………………………………….. 9

2-1- پیشگفتار. 10

2-2- طلاق 10

2-2-1-زمینه­های تاریخی طلاق.. 12

 2-2-2- نظریه­های طلاق.. 12

2-2-2-1-نظریه همسان همسری.. 13

2-2-2-2-نظریه طرحواره 13

2-2-2-3-نظریه مبادله. 14

2-2-2-4-نظریه توزیع قدرت.. 14

2-2-2-5-نظریه نیاز- انتظار 14

2-2-2-6-نظریه‌ نظامها 14

2-2-2-7-نظریه تصورات اجتماعی.. 14

2-2-2-8-نظریه خود میان بینی.. 15

2-2-2-9-نظریه مشکلات اقتصادی.. 15

2-2-2-10-نظریه شبکیه. 15

2-2-2-11-نظریه بوهن.. 16

2-2-2-12-نظریه ویسمن.. 16

2-2-2-13-نظریه مل کرانتزلر. 17

2-2-2-14-نظریه سیستمی خانواده 17

2-2-2-15-نظریه خطر و تاب آوری.. 18

2-2-2-16-نظریه دلبستگی.. 18

2-2-3-طلاق و دنیای مدرن.. 18

2-2-4-شیوع طلاق در ایران.. 19

 2-2-5- علل و عوامل طلاق.. 19

2-3- ویژگی­های شخصیتی… 23

2-3-1-نظریه­های شخصیت… 24

2-3-1-1-نظریه تیپ­شناسی.. 24

2-3-1-2-نظریه رفتارگرایی.. 24

2-3-1-3-نظریه روانکاوی.. 24

2-3-1-4-نظریه انسان­گرایی.. 25

2-3-1-5-نظریه صفات.. 25

 2-3-2-نقش شخصیت و عوامل جمعیت شناختی در روابط زناشویی و طلاق.. 28

2-4- مفهوم و تعریف اختلالات شخصیت… 30

2-4-1-انواع اختلالات شخصیت… 30

2-4-1-1-اختلال شخصیت پارانوئید. 30

2-4-1-2-اختلال شخصیت اسکیزوئید. 31

2-4-1-3-اختلال شخصیت اسکیزوتایپال.. 32

2-4-1-4-اختلال شخصیت ضد اجتماعی.. 32

 

2-4-1-5-اختلال شخصیت مرزی.. 33

2-4-1-6-اختلال شخصیت نمایشی.. 33

2-4-1-7-اختلال شخصیت خود شیفته. 34

2-4-1-8-اختلال شخصیت اجتنابی.. 34

2-4-1-9-اختلال شخصیت وابسته. 35

2-4-1-10-اختلال شخصیت وسواسی.. 35

2-5- مفهوم و تعریف منبع کنترل.. 36

 2-5-1- انواع منبع کنترل.. 36

2-5-1-1- منبع کنترل درونی.. 36

2-5-2-2- منبع کنترل بیرونی.. 37

2-5-3- نوسان در پیوستار منبع کنترل.. 38

 2-5-4- پیامدها و تاثیرات منبع کنترل.. 39

2-5-4-1- سلامت روان و هیجانات منفی.. 39

 2-5-4-2- موفقیت و شکست.. 39

 2-5-4-3- بهداشت جسمانی.. 39

 2-5-5-منبع کنترل براساس دیدگاه‌های متفاوت… 40

 2-5-5-1-نظریه درماندگی آموخته شده 40

 2-5-5-2-نظریه اسناد. 40

2-5-5-3-نظریه یادگیری اجتماعی راتر. 40

 2-5-5-4-نظریه خود کارآمدی بندورا 41

 2-5-6-منبع کنترل و روابط همسران.. 41

2-6-پیشینه پژوهشی.. 41

2-6-1- پیشینه داخلی.. 41

2-6-2- پیشینه خارجی.. 44

2-7-جمع­بندی… 47

فصل سوم…………………………………………………………………………………………….48

3-1- روش تحقیق… 49

3-2- جامعه پژوهش….. 49

3-3-شیوه نمونه­گیری و حجم نمونه. 49

3-4-ابزار جمع­آوری اطلاعات… 49

3-4-1-پرسشنامه چند محوری بالینی میلون 3.. 49

3-4-2-پرسشنامه پنج عاملی شخصیت نئو. 50

3-4-3- پرسشنامه منبع کنترل زناشویی میلر (MMLOC) 50

3-4-4-پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناختی خصوصیات مربوط به ازدواج.. 50

3-5-شیوه جمع آوری داده­ها و تجزیه و تحلیل آنها 51

3-6-ملاحظات اخلاقی… 51

فصل چهارم…………………………………………………………………………………………..52

4-1- یافته های توصیفی……………………………………………………………………………………………..53

4-2-یافته‌های استنباطی.. 62

4-3- یافته‌های جانبی.. 79

فصل پنجم……………………………..80

5-1- تبیین فرضیه ها…………………….81

5-2- تبیین یافته‌های جانبی مربوط به مدت ازدواج و دلائل طلاق.. 92

5-3- محدودیت‏های پژوهش….. 92

5-4- پیشنهادها 93

5-2-1- پیشنهادات پژوهشی.. 93

5-2-2- پیشنهادات کاربردی… 93

منابع…………………………………….95

منابع فارسی.. 95

منابع انگلیسی……………………………101

پیوست………………………………….106

1-1- مقدمه
خانواده اصلی ترین هسته­ی هر جامعه و كانون حفظ سلامت و بهداشت روانی است و نه تنها محل تأمین نیازهای عاطفی، مادی، تكاملی و معنوی اعضای خود است بلكه مبدأ بروز عواطف انسانی و كانون صمیمانه­ترین روابط و تعاملات بین فردی نیز می­باشد (فاض، حق شناس و کشاورز، 1390). یکی از عواملی که می تواند این کانون گرم و صمیمانه را تهدید کند و موجب ناراحتی ها و مشکلات متعددی در این کانون گرم و صمیمانه شود، بروز آسیبی تحت عنوان طلاق است كه آثار مخرب آن در ابعاد اجتماعی فوق العاده زیاد بوده و موجب ایجاد ناهنجاریهای اجتماعی بسیاری می شود. طلاق نوعى گسســت و جدایى و اخلال در بنیان هاى اساســى خانواده اســت كه منجر به جدایى همیشــگى مى شــود (محقق داماد، 1387). طلاق فرایندی است كه با تجربة بحران عاطفی هر دو زوج شروع می شود و بـا تـلاش بـرای حـل تعـارض از طریق ورود به موقعیت جدید با نقـشهـا و سـبك زنـدگی جدید خاتمه می یابد (گاتمن[1]، 1993). طلاق به معنای فروپاشی مهمترین نهاد جامعه پذیری در جامعة انسانی اسـت. به درستی می توان پذیرفت که طلاق در آنجایی بیشتر رخ می دهد و تعدد می پذیرد که روابط بین انسان ها دچار بحران و مشکل شده باشد (ساروخانی، 1376). به اعتقاد مارکمن[2] (1993) تقریبا همه زوجینی که ازدواج می کنند در ابتدای ارتباطشان سطح بالایی از رضایت زناشویی را گزارش می­کنند. اما این رضایت از رابطه در طی زمان در میان بسیاری از زوجین کاهش می یابد (برادبری[3]، 1998). این کاهش تدریجی رضایت مندی اعضای خانواده، ابتدا سبب گسستگی روانی و سپس گسستگی اجتماعی و در نهایت طلاق می شود. طلاق شایع‌ترین جلوه تعارض شدید است و در نهایت بالغ بر نیمی از زوج‌هایی در صدد مشاوره هستند طلاق می گیرند (ورسینگتون[4]، 2005). واژه طلاق در زبان فارسی به معنای بیزاری و جدایی کامل است (فاتحی دهاقانی و نظری، 1389). طلاق بارزترین آشفتگی زناشویی است  و در همه جوامع حالت همه گیر پیدا کرده است. طلاق همانطور که بر جامعه آثار شوم می گذارد، تعادل انسان ها را ناپایدار می سازد و باعث از هم پاشیده شدن کانون گرم خانواده می شود و همبستگی بین زن و مرد را می گسلد (ستوده و بهاری، 1386).

 نهـاد خانواده در دنیای كنونی، به طور گسترده ای طلاق را تجربه می كند؛ البتـه ایـن بـدان معنا نیست كه خانواده در گذشته با این پدیده مواجه نبوده است، ولـیكن طـلاق نیـز مانند تمام پدیده های دیگر، تغییر ماهیت یافته اسـت. امـروزه طـلاق اغلـب گـزینش اختیاری افراد است و به نظر می رسد نسبت به گذشته پدیدهای عادی و عملی بهنجار انگاشته می شود و به گونه ای روزافزون اقدامی برای رهـایی از تـنش خـانوادگی تلقـی می گردد. زمانی طلاق آخرین راه حل یك زندگی مشترك محـسوب مـی گردیـد و تـا رسیدن به آن نقطة پایانی، تمامی راهها برای تداوم زندگی زناشویی آزمون می شد، اما اكنون طلاق همچون ازدواج، امری طبیعی محسوب می شود و در اكثر جوامع روشـی پذیرفته و نهادینه شده برای پایان ازدواج است (محبی، 1380).  طلاق یک مسأله اجتماعی و آسیبی جدی در جامعه امروز است که اگر چه در فرهنگ و تاریخ ایران عمومیت نداشته، اما رشد سریع و پیامدهای عمیق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، قانونی و روانی که بر ابعاد مختلف جامعه دارد، امری نگران کننده است. در واقع خانواده امروز در مرحله­ای حساس قرار دارد، که به طور گسترده ای طلاق را تجربه می کند (آزاد،1377). بررسی در زمینه آسیب شناسی خانواده نشان می دهد که طلاق یکی از متداول ترین مسائل خانواده در جوامع امروزی است بطوری که در بسیاری از جوامع آمار طلاق رقم بالایی را نشان می دهد (اخوان تفتی، سیف،1387). در حال حاضر جهان با روند رو به افزایش طلاق مواجه است. آمار جهانی در ارتباط با طلاق مؤید این واقعیت است. در آمریکا 20 درصد کودکان در خانه‌هایی زندگی می کنند که فقط یکی از والدین (به طور معمول مادر) عهده دار خانواده است (قطبی، 1383). بر اساس آمار رسمی در ایران از هر 1000 مورد ازدواج، حدود 200 مورد به طلاق منجر می شود و ایران چهارمین کشور جهان از نظر میزان نسبت طلاق به ازدواج معرفی شده است (یوسفی، 1390).

اگرچه طلاق هم اکنون در جوامع روشی پذیرفته شده و نهادینه شده برای پایان ازدواج است، به عنوان یك مســئله اجتماعی می تواند زمینه بروز بســیاری از مسائل و پیامدهای متفاوت و بعضا زمینه بروز بســیاری از آسیب های اجتماعی دیگر در سطوح فردی و سطوح جتماعی را فراهم آورد. از یك سو این آثار و پیامدها می تواند عوارضی را برای زنان و مردان و از سوی دیگر برای فرزندان به همراه داشته باشد. از  جمله آثار و عوارض منفی طلاق بر زنان مطلقه مشــكلات اقتصــادی و معیشــتی، تن دادن بــه ازدواج های موقت و یا خــارج از عرف اجتماعی، افســردگی، سرخوردگی و كاهش رضایت از زندگی، پذیرش نقش های چندگانه و تعدد نقش ها، روی آوردن به آسیب هایی همچون قتل، خودكشی، اعتیاد، فحشا، سرقت، انزوا و اختلال در مناســبات و تعاملات اجتماعی، مشــكلات جنســی و روی آوردن به انحرافات جنســی و فساد اخلاقی، مشكلات ناشــی از عدم حضانت فرزندان، دلتنگی و از دست دادن ســلامت روانی و جســمی و … هستند. برای مردان فشارهای روحی و روانی، ابتلا به انواع آسیب ها مثل اعتیاد به مواد مخدر، الكل، اختلافات رفتاری، خودكشــی و انحرافات جنســی و قرار گرفتن در معرض انواع بیماری های عفونی و ویروسی، از دست دادن پیوندها و همبستگی با خانواده، طرد خانوادگی و اختلاف با ســایر اعضای خانــواده، تن دادن به ازدواج های موقــت و ازدواج های ثانویه، اختلاف بین فرزندان با همسر در صورت ازدواج مجدد، از جمله آثار و پیامدهای منفی طلاق برای مردان است. آثار و عوارضی که طلاق برای فرزندان به همراه دارد، از آن جهت قابل اهمیت اســت كه می تواند زمینه بروز بســیاری از اختلالات رفتاری، روحی و روانی در آنان باشــد و زندگــی فــردی و اجتماعی آتی آنان را بــه مخاطره اندازد. از جمله عواملی که می تواند در ایجاد تعارض و طلاق در بین زوجین نقش زیادی داشته باشد، عوامل شخصیتی از قبیل ویژگی های شخصیتی، اختلالات شخصیت و منبع کنترل زناشویی می باشد. بنابراین هدف این پژوهش مقایسه ویژگی های شخصیتی، اختلالات شخصیت و منبع کنترل در زوجین عادی و متقاضی طلاق است.

بیان مساله
طلاق علل متعددی دارد و كمتر می توان برای آن علل محدودی را در نظر گرفت. طلاق از آن دسته پدیده های اجتماعی است كه دارای علل متعدد و در اكثر مواقع پیچیده است. پژوهشگران متعددی در داخل و خارج از کشور به بررسی  این مسئله پرداخته و به علل و ریشه ها و به ویژه پیامدها و عوارض فردی، خانوادگی و اجتماعی آن توجه کرده­اند. تحقیقات مختلف نشان داده اند که عوامل برون روانی از جمله دخالت دیگران در زندگی و تفاوت منزلتی (فاتحی دهاقانی و نظری، 1389؛ قطبی، 1383)، برآورده نشدن انتظارات زوجین (فخرایی و حکمت، 1389)، مشکلات مالی و اقتصادی ( شیرزاد و کاظمی فر، 1383؛ قطبی، 1383و میلر[5] و همکاران، 2003)، اعتیاد، فقر و بیکاری و اختلاف فرهنگی (شیرزاد و کاظمی فرد، 1383؛ توسلی و ندوشن، 1390)، بیکاری مردان (شیرزاد و کاظمی فرد، 1383) و عوامل درون روانی از جمله عدم تفاهم اخلاقی و عقیدتی زوجین (قطبی، 1383) ، مهارت‌های ارتباطی ضعیف (هنریان و یونسی، 1390) و… در روابط زوجین و در نتیجه طلاق تاثیر به سزایی دارند که از بین آن ها ویژگی‌های درون روانی از اهمیت به سزایی برخوردارند. زیرا این عوامل با تمام جنبه‌های زندگی افراد مثل آموزش، شغل و عملکردهای بین فردی مرتبط هستند (دوروس، هانزال و سگرینا[6]، 2011).

 از جمله ویژگی‌های درون روانی که به نظر می رسد ثبات روابط زوجین را تحت تاثیر قرار می دهد، ویژگی‌های شخصیتی، اختلالات شخصیتی و منبع کنترل زناشویی در زوجین می باشد. شــخصیت، می تواند تأثیرات پایداری بر روابط زناشــویی داشــته باشــد (شاهمرادی و همکاران، 1390). همچنین برخی از ویژگیهای شــخصیتی و اختلالات روانی، تنشها و تعارضات را بین زوجها افزایش می دهد و تداوم زندگی زناشویی را تهدید می كند (عطاری و همکاران، 1385). کارنی و برادبوری[7] (1997) معتقدند كه بعضی تمایلات شــخصیتی مانند روان رنجوری آســیب پذیری های پایداری را به وجود می آورند كه بر چگونگی انطباق زوجها با تجارب فشــار آفرین تأثیر می گذارد. این انطباق نیز بر رضایت آنها از روابط زناشویی مؤثر است. بسیاری از روانشناسان و خانواده درمانگران، ویژگی های شخصیتی زوجین  و کیفیت روابط بین اعضای اصلی خانواده را مهمترین عامل در موفقیت و عدم موفقیت هر ازدواجی می دانند. در واقع زناشویی، ازدواج دو شخصیت است. هر یک از زوجین با پیشینه تحولی و سبک شخصیتی و ترکیب عوامل زیست شناختی، محیطی و تجربی گوناگونی به زندگی مشترک قدم می گذارند. یافته های پژوهشی نشان می دهد که عوامل و ابعاد شخصیتی بهتر از متغیرهای تقویمی مثل سن، تحصیلات یا سابقه جدایی در گذشته کیفیت روابط زناشویی را پیش بینی می کند (بنتلر و نیوکمپ[8]، 1998). پژوهش ها نشان داده اند که ثبات و پایداری یک ازدواج با هماهنگی ویژگی‌های شخصیتی زوجین مرتبط است. محققان معتقدند که یک توافق عمومی وجود دارد که خصوصیات شخصیتی نقش مهمی در نتایج منفی یا مثبت روابط زناشویی دارد (آتاری[9] و همکاران، 2006). پژوهش ها به این نتیجه رسیدند که ویژگی های شخصیتی یکی از مهمترین عامل ها در شکل گیری، حفظ، و فروپاشی ازدواج هستند. به طور کلی، ویژگی های شخصیتی بر شیوه ای که همسران یکدیگر را درك و با هم تعامل می کنند تأثیر می گذارد و تعیین می کند که چگونه اختلافات زناشویی درك و مطرح می شوند (بارلدس دیک[10] و بارلدس-دی جکسترا[11]، 2006). رابینز[12] و همکاران (2000) نشان دادند که از میان پنج عامل بزرگ شخصیت، ویژگی روانرنجورخویی

توان کمتر پهنای باند بهتری را ارائه میدهد.
مقدمه
در فصل اول پایان نامه، تمامی مطا لب مورد نیاز برای فهم تقویت کننده های عملیاتی ولتاژ و توان پایین ارائه میشود. اگر چه این مطالب اساساً برای اشخاص مبتدی حائز اهمیت است، اما بخشی از این فصل برای افرادی که مطالعه قبلی پیرامون فصل اولیه دارند نیز جالب و خواندنی است.
در فصل دوم پایان نامه، مط البی پیرامون طبقه ورودی تقویت کننده عملیاتی بیان می گردد. در این راستا، مفاهیمی که ارتباط مستقیم با طبقه ورودی دارد، مطرح می شود . طبقات ورودی مکمل Rail-to-Rail ساختارهای ورودی در محیط ولتاژ پایین، مزایا و معایب هر کدام از این روشها در این فصل معرفی میگردد.
در فصل سوم پایان نامه، دلایل نیاز به هدایت انتقالی ثابت معرفی می گردد . در این فصل، روش های کاهش تغییرات هدایت انتقالی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل چهارم پایان نامه ، دو روش افزایش بهره تقویت کننده عملیاتی بررسی می شود. در این فصل، هم چنین مروری بر ساختارهای کسکد در طراحی ولتاژ پایین صورت گرفته است.

 

می رسد شاخص های مناسبی برای شناسایی ژنوتیپ های ارزن متحمل به تنش خشکی باشند. در این آزمایش اکوتیپ گلباف پتانسیل عملکرد زیادتر و تحمل نسبی بیشتری نسبت به تنش خشکی نشان داد و می تواند به عنوان اکوتیپ امید بخش در معرفی ارقام جدید متحمل به خشکی به کار رود.

کلمات کلیدی: ارزن – تنش خشکی- شاخص های تحمل- عملکرد و اجزای عملکرد

 فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                            صفحه

1-فصل اول مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………2

1-2 – اهمیت غلات در تغذیه انسان ……………………………………………………………………………………2

1-3- معرفی ارزن ……………………………………………………………………………………………………………3

1-3-1- دلایل اهمیت ارزن در بین گیاهان زراعی ………………………………………………………….4

1-3-2- ترکیبات شیمیایی دانه ارزن ………………………………………………………………………..6

1-3-3- موارد مصرف ارزن ……………………………………………………………………………………6

1-3-4- سطح زیرکشت و عملکرد ارزن ………………………………………………………………….7

1-3-5- خاستگاه تاریخچه ارزن ……………………………………………………………………………..8

1-3-5-1- موطن اصلی ارزن ……………………………………………………………………………..8

1-3-5-2- تاریخچه ورود ارزن به ایران ………………………………………………………………8

1-3-6- گیاه شناسی ارزن …………………………………………………………………………………………..9

1-3-6-1- جایگاه ارزن در رده بندی گیاهی ……………………………………………………………9

1-3-7- مورفولوژی ارزن ……………………………………………………………………………………………9

1-3-7-1- ریشه ……………………………………………………………………………………………………9

1-3-7-2- ساقه …………………………………………………………………………………………………..10

1-3-7-3- برگ …………………………………………………………………………………………………10

1-3-7-4- گل آذین ……………………………………………………………………………………………11

1-3-7-5- دانه ……………………………………………………………………………………………………11

1-3-8- طبقه بندی ارزن …………………………………………………………………………………………..12

1-3-8-1- ارزن های جنس پانیکوم ……………………………………………………………………….14

1-3-9- اکولوژی ارزن ……………………………………………………………………………………………16

1-3-9-1- پراکندگی جغرافیایی ……………………………………………………………………………16

1-3-9-2- گرما) درجه حرارت( …………………………………………………………………………..16

1-3-9-3- رطوبت ……………………………………………………………………………………………..17

1-3-9-4- نور …………………………………………………………………………………………………..17

1-3-9-5- خاک ……………………………………………………………………………………………….17

1-3-9-6- مواد غذایی مورد نیاز ارزن . ………………………………………………………………….18

1-3-9-7- تناوب یا گردش زراعی ………………………………………………………………………..18

1-3-9-8- آماده کردن زمین ………………………………………………………………………………..19

1-3-9-9- شرایط انتخاب بذر ………………………………………………………………………………19

1-3-9-10-کاشت ……………………………………………………………………………………………..19

1-3-9-11- عمق بذر ………………………………………………………………………………………….21

1-3-9- 12- دوره رشد و نمو ……………………………………………………………………………….21

1-3-9-13- عملیات زمان داشت …………………………………………………………………………..21

1-3-9-14- برداشت ارزن ……………………………………………………………………………………22

 

1-3-9-14-1- تعیین زمان برداشت ارزن دانه ای از نظر زراعی …………………………….22

1-3-9-14-2- رسیدن فیزیولوژیک دانه ارزن …………………………………………………….23

1-3-10- امراض وآفات ارزن …………………………………………………………………………………….23

1-3-11- نقش آب در گیاه ……………………………………………………………………………………….23

1-4- توزیع و گسترش مناطق خشک ……………………………………………………………………………….24

1-5 -تنش …………………………………………………………………………………………………………………..25

1-5-1- تنش خشکی ……………………………………………………………………………………………….26

1-5-2- اثرات تنش خشکی بر روی گیاه ……………………………………………………………………..28

1-5-3- علت پیدایش تنش آب …………………………………………………………………………………29

1-5-4-پاسخ گیاه به خشکی …………………………………………………………………………………….29

1-5-4-1- سازگاری و تطابق ……………………………………………………………………………….29

1-5-4-2- مقاومت به خشکی ………………………………………………………………………………29

1-5-4-2- 1- فرار از خشکی …………………………………………………………………………..30

1-5-4-2-2- مقاومت حقیقی به خشکی ……………………………………………………………30

1-5-4-2-2-1- اجتناب از تنش و کمبود آب ………………………………………………30

1-5-4-2-2-2- تحمل خشکی ……………………………………………………………………30

2-فصل دوم  بررسی منابع

2-1- اثر تنش خشکی بر ارتفاع گیاه …………………………………………………………………………………32

2-2- اثر تنش خشکی بر تعداد برگ ………………………………………………………………………………..33

2-3 -اثر تنش خشکی  بر تعداد پنجه ………………………………………………………………………………..34

2-4- اثر تنش خشکی بر تعداد شاخه فرعی ………………………………………………………………………..34

2-5- اثر تنش خشکی بر تعداد پانیکول ……………………………………………………………………………..34

2-6- اثر تنش خشکی بر طول و قطر پانیکول ……………………………………………………………………..35

2-7- اثر تنش خشکی بر میزان نشت یونی ………………………………………………………………………….35

2-8- اثر تنش خشکی بر محتوای آب نسبی ( RWC ) ………………………………………………………..36

2-9- اثر تنش خشکی بر عملکرد علوفه تر …………………………………………………………………………38

2-10- اثر تنش خشکی بر عملکرد بیولوژیک …………………………………………………………………….39

2-11- اثر تنش خشکی بر شاخص برداشت ……………………………………………………………………….41

2-12- اثر تنش خشکی بر وزن هزار دانه …………………………………………………………………………..42

2-13- اثر تنش خشکی بر عملکرد دانه ……………………………………………………………………………..43

2-14- اثر تنش خشکی بر قند های احیاء کننده …………………………………………………………………..45

2-15- اثر تنش خشکی بر رنگیزه های فتوسنتزی ………………………………………………………………..48

2-16- اثر تنش خشکی بر شاخص کلروفیل ……………………………………………………………………….50

2-17- شاخص  های مقاومت و حساسیت به تنش خشکی ……………………………………………………50

3- فصل سوم مواد و روش ها

3-1- مزرعه …………………………………………………………………………………………………………………55

3-1-1- مشخصات محل و زمان اجرای آزمایش ……………………………………………………………55

3-1-2- ویژگی های طرح مورد آزمایش …………………………………………………………………….55

3-1-3- مشخصات کرت ها ………………………………………………………………………………………55

3-1-4- ژنوتیپ های ارزن ………………………………………………………………………………………..55

3-1-5- مراحل اجرای آزمایش …………………………………………………………………………………56

3-1-5-1- عملیات تهیه زمین ……………………………………………………………………………….56

3-1-5-2 – داشت ……………………………………………………………………………………………….56

3-1-5-3- نحوه آبیاری کرت های اصلی ……………………………………………………………….56

3-1-5-4- برداشت ……………………………………………………………………………………………..57

3-1-6- اندازه گیر ی صفات کمی مورد مطالعه …………………………………………………………..59

3-1-6-1- اندازه گیری صفات مورفولوژیکی گیاه ………………………………………………….59

3-1-7- اندازه گیری صفات فیزیولوژیکی گیاه …………………………………………………………..  59

3-1-7-1- اندازه گیری محتوای نسبی آب  برگ ( RWC) ………………………………………59

3-1-7-2-اندازه گیری نشت یونی ………………………………………………………………………….60

3-1-7-3- اندازه گیری رنگیزه های فتوسنتزی ………………………………………………………….60     

3-1-7-4- اندازه گیری شاخص کلروفیل(Spad) …………………………………………………….61    

3-1-7-5- اندازه گیری قند های احیا کننده ……………………………………………………………..61

3-1-7-5-1 تهیه عصاره گیاهی …………………………………………………………………………61

3-1-7-5- 2- تهیه محلولهای مورد نیاز ………………………………………………………………62

3-1-7-5-2- 1 الف) تهیه محلول سولفات مس ………………………………………………62

3-1-7-5-2-2 – ب) تهیه محلول اسید فسفومولیبدیک …………………………………….62

3-1-7-5-3- روش کار …………………………………………………………………………………..62

3-1-7-5-4- رسم منحنی استاندارد …………………………………………………………………..62

3-1-8- ارزیابی شاخص های مقاومت وحساسیت به خشکی ……………………………………………63

3-1-9- محاسبات آماری ……………………………………………………………………………………………..64

4- فصل چهارم نتایج و بحث

4-1- عملکرد دانه …………………………………………………………………………………………………………66

4-2- شاخص برداشت …………………………………………………………………………………………………..67

4-3- وزن هزار دانه ……………………………………………………………………………………………………….68

4-4- عملکرد بیولوژیک ………………………………………………………………………………………………..70

4-5- عملکرد علوفه تر …………………………………………………………………………………………………..72

4-6- تعداد پانیکول در هر گیاه ……………………………………………………………………………………….73

4-7- قطر پانیکول در هر گیاه ………………………………………………………………………………………….74

4-8- طول پانیکول در هر گیاه ………………………………………………………………………………………..75

4-9- ارتفاع بوته …………………………………………………………………………………………………………..77

4-10- تعداد برگ در هر گیاه …………………………………………………………………………………………78

4-11- تعداد پنجه در هر گیاه ………………………………………………………………………………………….79

4-12- تعداد شاخه فرعی در هر گیاه ………………………………………………………………………………..80

4-13- نشت یونی …………………………………………………………………………………………………………81

4-14- قندهای احیا کننده ………………………………………………………………………………………………82

4-15- محتوای آب نسبی ……………………………………………………………………………………………….84

4-16- شاخص کلروفیل (Spad) ……………………………………………………………………………………..86

4-17- کاروتنوئید …………………………………………………………………………………………………………88

4-18- کلروفیل a …………………………………………………………………………………………………………88

4-19- کلروفیل b …………………………………………………………………………………………………………89

4-20- کلروفیل کل ………………………………………………………………………………………………………90

4-21-ارزیابی 9 ژنوتیپ مورد بررسی از لحاظ تحمل به تنش خشکی …………………………………….92

4-22- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………..95

منابع ……………………………………………………………………………………………………….. ……………..103

– مقدمه

غلات در واقع گونه های مختلف گیاهان خانواده گندمیان هستند که دانه های ریز آن ها مصرف خوراکی دارد. کلمه غله به دانه حاصل از آن ها نیز گفته می شود. هزاران سال است که این گیاهان در تامین معاش و ادامه زندگی بشر نقش بسیار مهمی ایفا کرده اند. گندم، برنج، جو، چاودار، ذرت، ذرت خوشه ای، یولاف و ارزن از جمله گونه های مختلف غلات به شمار         می آیند(کاظمی اربط،1374). ارزن یكی از غلات سنتی در نواحی خشك و نیمه خشك مناطق گرمسیری محسوب می شود  كه از تحمل بالائی نسبت به تنش خشكی و شوری برخوردار است. ارزن ها در بین غلات پس از گندم، برنج، ذرت، جو و سورگوم در رتبه ششم اهمیت قرار دارند. با توجه به اینکه در گذشته این گیاه به عنوان یک محصول در مناطق خشک از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است، اما امروز کمتر مورد توجه قرار گرفته است(Kusaka et al.,2005). منشاء اصلی ارزن غرب آفریقا است. ارزن غله ای چهار کربنه است که کارایی فتوسنتزی و کارایی استفاده از آب در آن در مقایسه با غلات سه کربنه ای چون گندم وجو بسیار زیادتر است(امام،1382 و راشد محصل،1376). اگرچه ارزن محصولی دو منظوره است، ولی در بیشتر موارد هدف از کشت آن تولید دانه است(امام،1382 و Arnon,1972).

1-2 – اهمیت غلات در تغذیه انسان

مقدار غله ای که در جیره غذایی انسان مورد استفاده قرار می گیرد به روشنی می تواند ما را نسبت به اهمیت غیر قابل انکار آنها آگاه کند. در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی بیش از 80% جیره غذایی به طور مستقیم از غلات تامین می شود. سهم غلات در جیره غذایی مردم اروپای مرکزی و غربی بین 45 تا 55 درصد و ایالات متحده آمریکا تقریبا 20 تا 30 درصد است. بطوری که نزدیک 70 درصد سطح زیر کشت یک میلیارد هکتاری جهان را غلات اشغال می کنند و در درجه اول نزدیک به نیمی از کل نیازهای غذایی انسان، به ویژه آسیا مستقیما از غلات تامین      می شود. غلات در تولید سایر فراورده های دامی مانند گوشت، تخم مرغ، شیر و غیره ، نیز در مقایسه با دیگر محصولات زراعی سهم فوق العاده زیادی دارند(کاظمی اربط،1374). هم اکنون مصرف غلات بطور تقریب بر اساس سرانه مصرف در سال بالغ بر 390-370 کیلوگرم است، یعنی 1 کیلوگرم به ازای هر فرد در روز و مصرف مستقیم روزانه انسان حدود   این مقدار است. مصرف سالانه غلات در هندوستان 170 کیلوگرم، در ایران حدود 300 کیلوگرم و در آمریکا 675

کیلوگرم برآورد شده است که عمدتا به صورت غیر مستقیم  در تغذیه دام مصرف و پس از تبدیل به پروتئین حیوانی توسط انسان مصرف می گردد(امام و همکاران،1384).

گیاهان در طول دوره رشد خود پیوسته توسط عوامل نامساعد محیطی تحت تاثیر قرار          می گیرند. بعضی از این عوامل نامساعد مانند تنش خشکی، رشد و نمو را در گیاهان محدود می کنند(Azizinia et al., 2005 ). تنش خشکی جزء تنش های عمومی می باشد كه آثار بسیار نامطلوبی بر رشد و تولید گیاهان زراعی می گذارد(, 2005  Blum). شدیدترین اثرات تنش خشكی موقعی مشاهده می شوند كه كمبود آب در دوره گلدهی یا پر شدن دانه رخ دهد. در مرحله رشد زایشی گیاه، تنش آب فرایند گلدهی و رسیدن میوه را تسریع می كند(et al.,2005 Sinaki ). تنش خشکی مهمترین عامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان در سرتاسر دنیا می باشد، به طوری که کاهش رشد در اثر تنش خشکی به مراتب بیشتر از سایر تنش های محیطی دیگر است(Blum,2011). اقلیم خشک و نیمه خشک، بیشتر مناطق ایران را تحت تأثیر خود قرار داده و خشکسالی های اخیر برمشکل کم آبی افزوده است. متوسط بارندگی در ایران 241 میلیمتر است که کمتر از متوسط بارندگی جهان می باشد(قمصری و همکاران،1388 ). بر اساس آمار موجود بیش از 95 درصد آبی که در کشور مصرف می شود در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار     می گیرد. لذا بیشترین حجم تلفات آب نیز در این بخش رخ می دهد (غلامحسینی و همکاران، 1387). با این حال با اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری تکنیک های پیشرفته به منظور حفظ ذخیره رطوبت خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب، می توان راندمان آبیاری را افزایش داد. از جمله راه های مقابله با تنش خشكی، اصلاح گیاهان متحمل و زودرس است و شناخت این موضوع كه هر یك از گیاهان یا ژنوتیپ ها چگونه با تنش مقابله می كنند، حائز اهمیت می باشد (., 2007 et al  Koocheki).

بنابراین این مطالعه به منظور بررسی عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص های تحمل به تنش در ژنوتیپ های مختلف ارزن تحت رژیم های متفاوت آبیاری در بهار 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان اجراء شد.

1-3- معرفی ارزن

کاشت ارزن در ایران و دیگر کشورهای گرم که سابقه تاریخی زیادی در امر زراعت دارند، وجود داشته است. در چین قدیم حدود 2600 تا 2700 سال قبل از میلاد ارزن، برنج، گندم و دیگر غلات از گیاهان زراعی درجه اول بوده اند. تاریخچه زراعت ارزن در چین، یونان و روم حتی به بیش از 2600 سال قبل ازمیلاد می رسد. در حال حاضر ارزن به مقدار زیاد در آفریقا، هندوستان، چین و بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی کاشته می شود و در ایران نیز زراعت ارزن از قرن سیزدهم متداول بوده است(راشد محصل و همکاران، 1380). ارزن در بعضی از کشورهای اروپایی برای تغذیه انسان، حیوانات و پرندگان به مقدار زیاد کاشته می شود(امام،1382  و خدابنده،84).

1-3-1- دلایل اهمیت ارزن در بین گیاهان زراعی

گیاه ارزن در نواحی وسیعی از جهان کشت می شود. رشد سریع، قابلیت تطابق بالا با نواحی گرمسیری، مقاومت نسبی بالا به خشکی و شوری، درصد بالای پروتئین، پربرگی و خوش خوراکی و عدم وجود اسید پروسیک، چهار کربنه بودن و در نتیجه توانایی تولید بالای آن در نواحی گرم و خشک و بالا بودن بازده مصرف آب نسبت به گونه های سه کربنه همگی باعث شده است که به صورت گیاه ایده آلی برای کشت در نواحی گرم وخشک مطرح گردد(ناخدا، 1379). گونه های مختلف ارزن به دلیل کوتاه بودن فصل رشد و داشتن برخی خصوصیات ویژه، در مقایسه با گیاهان دیگر به آب کمتری نیاز دارند و می توانند در شرایط کمبود آب نسبت به سایر گیاهان محصول قابل قبولی تولید کنند(کاظمی اربط،1374). با توجه به این موضوع و همچنین از آنجایی که ارزن جیرۀ غذایی مناسبی برای طیور و جایگزین مطمئنی برای ذرت است(et al., 1996 Baltensperger ; ,1999 Myers)، این گیاه می تواند گیاهی مناسب برای کاشت در مناطق کم آب باشد.

الف- دلایل  اهمیت مورفولوژیکی ارزن

1-  از نظرمورفولوژی، ارزن تنوع فنوتیپی نسبتاً زیادی دربین غلات دارا است که به شرح زیر    می باشند:

الف- ارتفاع گیاه به طور متوسط از 100 تا 300 سانتی متر و در برخی ارقام از 200 تا 500 سانتی متر متفاوت است.

ب- تعداد برگ از 10 تا 20 عدد متفاوت است که در ارقام علوفه ای تعداد برگ بیشتر از ارقام دانه ای می باشد.

ج- طول برگ بیش از 50 سانتی متراست.

د- پهنای برگ 2 تا 5 سانتی متر فرق می کند.

ه- ساقه ارزن قوی و ممکن است قطور یا نازک، ساده یا منشعب و معمولاً دارای شاخه های فرعی اولیه و ثانویه باشد. تعداد ساقه ها (پنجه ها یا پاجوش(که از یک بذر منشأ می گیرند از 1 تا بیش از

7 عدد متغییر است، در ارزن نوتریفید این تعداد بیشتر می باشد( Yadav et al., 2001و خدابنده، 1384).