فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه. 2
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 4
1-3-اهداف تحقیق. 6
1-4-فرضیات یا سوالات تحقیق. 6
فصل اول: ادبیات و پیشینه تحقیق. 7
مقدمه. 8
تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران. 8
موقعیت جغرافیایی.. 9
آب و هوای منطقه مورد مطالعه. 9
چارچوب نظری تابع تولید تصادفی.. 11
پیشینه‌ی تحقیق. 19
مطالعات داخلی.. 19
مطالعات خارجی.. 25
جمع‌بندی فصل.. 28
فصل دوم: مواد و روش‌ها 29
مقدمه. 30
2-2- تابع تولیدتصادفی جاست و پاپ.. 30
آب و هوای استان کردستان. 31
2-4-2- الگوی تجربی توابع ریسک عملکرد محصولات مورد نظردر استان کردستان. 38
2-4-4- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان سقز. 43
2-4-5- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بانه. 45
2-4-6- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان قروه 47
2-4-7- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بیجار. 49
2-4-8- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان مریوان. 51
2-5- سناریوسازی براساس سال پایه. 53
2-6- نوع تحقیق ونحوه ی جمع آوری داده ها 55
فصل سوم: نتایج و بحث.. 57
3-1- مقدمه. 58
3-2- تحلیل توصیفی متغیرها 58
3-2-1- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی در استان کردستان طی سالهای 70-1391 58
3-2-2 نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سنندج طی سالهای 70-1391 59
3-2- 3- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سقز طی سالهای 70-139. 59
3-2- 4- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بانه طی سالهای 1370-1391 60
3-2-5- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان قروه طی سالهای 70-1391. 60
3-2- 6-نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بیجار طی سالهای 70-1391. 61
3-2-7 نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان مریوان طی سالهای 70-1391 62
3-2-8- عملکرد محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان 62
3-2-8 متغیرهای اقلیمی در استان کردستان. 63
فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه. 2 1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 4 1-3-اهداف تحقیق. 6 1-4-فرضیات یا سوالات تحقیق. 6 فصل اول: ادبیات و پیشینه تحقیق. 7 مقدمه. 8 تغییرات اقلیمی بر کشاورزی ایران. 8 موقعیت جغرافیایی.. 9 آب و هوای منطقه مورد مطالعه. 9 چارچوب نظری تابع تولید تصادفی.. 11 پیشینه‌ی تحقیق. 19 مطالعات داخلی.. 19 مطالعات خارجی.. 25 جمع‌بندی فصل.. 28 فصل دوم: مواد و روش‌ها 29 مقدمه. 30 2-2- تابع تولیدتصادفی جاست و پاپ.. 30 آب و هوای استان کردستان. 31 2-4-2- الگوی تجربی توابع ریسک عملکرد محصولات مورد نظردر استان کردستان. 38 2-4-4- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان سقز. 43 2-4-5- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بانه. 45 2-4-6- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان قروه 47 2-4-7- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان بیجار. 49 2-4-8- الگوی تجربی تابع عملکرد محصولات گندم، جو ،نخود و عدس در شهرستان مریوان. 51 2-5- سناریوسازی براساس سال پایه. 53 2-6- نوع تحقیق ونحوه ی جمع آوری داده ها 55 فصل سوم: نتایج و بحث.. 57 3-1- مقدمه. 58 3-2- تحلیل توصیفی متغیرها 58 3-2-1- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی در استان کردستان طی سالهای 70-1391 58 3-2-2 نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سنندج طی سالهای 70-1391 59 3-2- 3- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سقز طی سالهای 70-139. 59 3-2- 4- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بانه طی سالهای 1370-1391 60 3-2-5- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان قروه طی سالهای 70-1391. 60 3-2- 6-نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بیجار طی سالهای 70-1391. 61 3-2-7 نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان مریوان طی سالهای 70-1391 62 3-2-8- عملکرد محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان 62 3-2-8 متغیرهای اقلیمی در استان کردستان. 63 3-3- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک محصولات مورد نظر در استان کردستان. 65 3-3-1- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک عملکرد محصول جو آبی. 65 3-3-2- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو آبی در استان کردستان. 67 3-3-3- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم. 68 3-3-4- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم در استان کردستان. 71 3-3-5- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک نخود دیم. 73 3-3-6- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم در استان کردستان. 75 3-2-7 نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم دیم. 76 3-3-8- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم در استان کردستان. 78 3-3-9- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم آبی. 79 3-3-10- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی در استان کردستان. 81 3-3-11- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عدس دیم. 82 3-3-12- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم در استان کردستان 84 3-4- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج. 85 3-5- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج. 87 3-6- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز. 88 3-7- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز. 90 3-8-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه 92 3-9- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه 94 3-10- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه 95 3-11- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه 97 3-12-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار. 98 3-13- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار. 100 3-14- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان. 102 3-15- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان. 104 3-16-نتایج سناریو سازی براساس سال پایه. 105 3-16-1-شبیه سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریوهای گوناگون برای استان کردستان. 105 3-17- نتایج آزمون ایستایی.. 110 3-18- نتیجه گیری.. 110 3-19- پیشنهادات.. 115 پیوست.. 103 فهرست منابع. 151 فهرست جداول عنوان صفحه جدول 3-1- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی در استان کردستان طی سالهای 1370-1391. 58 جدول 3-2- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سنندج طی سالهای 1370-1391. 59 جدول3-4- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بانه طی سالهای 1370-1391. 60 جدول3-5- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان قروه طی سالهای 1370-1391. 61 جدول3-6- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بیجار طی سالهای 1370-1391. 61 جدول3-7- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان مریوان طی سالهای 1370-1391. 62 3-8- نتایج آمار توصیفی متغیرهای اقلیمی در استان کردستان طی سالهای 1370-1391. 64 جدول 3-9- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد محصول جو آبی.. 66 جدول 3-10- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو آبی استان کردستان. 67 جدول3-11- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم. 69 جدول 3-12- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم استان کردستان. 72 جدول3-15- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم. 74 جدول 3-16- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم استان کردستان. 76 جدول3-17- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم. 77 جدول 3-20- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم استان کردستان. 79 جدول3-19- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی.. 80 جدول 3-20- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی استان کردستان. 82 جدول3-20- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم. 83 جدول 3-21- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم استان کردستان. 84 جدول3-22- برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 86 جدول3-24-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 89 جدول 3-25-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان سقز. 90 جدول 3-27-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان بانه. 94 جدول3-28-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 96 جدول 3-29-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان قروه 97 جدول 3-31-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان بیجار. 100 جدول3-32-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 103 جدول 3-33-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان مریوان. 104 3-34- درصد کل تغییرات عملکرد در سناریوهای اقلیمی.. 106 ادامه جدول 3-34- درصد کل تغییرات عملکرد در سناریوهای اقلیمی.. 106 3-35-میزان تغییرات عملکرد. 107 ادامه جدول 3-35- میزان تغییرات عملکرد. 107 3-36- عملکرد سناریوها 108 ادامه جدول 3-36- عملکرد سناریوها 108 3-37- تولید کل در هر سناریو. 109 ادامه جدول 3-37- تولید کل در هر سناریو. 109 فهرست اشکال عنوان صفحه شکل 1-1- واکنش واریانس و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال نمایی.. 14 شکل 2-2 واکنش واریانس و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال حاصل ضرب.. 14 شکل 2-3 واکنش و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال جمع پذیر. 15 فهرست نمودار عنوان صفحه نمودار 1-1- میزان بارندگی سالانه در استان کردستان طی سالهای 90-1360. 9 نمودار 1-2- میانگین دمای سالانه در استان کردستان طی سالهای 90-1360. 10 نمودار 3-1- عملکرد محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان طی سالهای 1391-1362 63 نمودار 3-2- سطح زیرکشت محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان طی سالهای 1391-1362. 63 مقدمه اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل محیطی است که همه‌ی موجودات زنده وغیر زنده را به شکل مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر خود قرار میدهد. شناخت وضعیت هوا و تغییرات آن از گذشته‌های دور مورد توجه دانشمندان علوم مختلف بوده است. با توجه به تغییرات شدید اقلیمی، این موضوع بیش از پیش نظر بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. اقلیم، شرایط متوسط آب و هوا برای یک محدودهی خاص و یک دورهی خاص است. تغییر اقلیم عبارت است از تغییر معنیدار در متوسط دادههای هواشناسی در طی یک دوره زمانی. این دوره زمانی معمولاٌ ده ساله و یا بیشتر میباشد. امروزه نگرانی مهمی در مورد وقوع تغییرات اقلیمی به وسیله فعالیتهای بشر بوجود آمده است، زیرا هر گونه تغییر در آب و هوا بر تولیدات كشاورزی نیز تأثیر خواهد گذاشت. از این رو تغییرات اقلیمی یكی از عوامل مؤثر بر تولیدات محصولات كشاورزی در آینده خواهد بود (ردی و همکاران،2000). تغییر اقلیم همه بخشهای اقتصادی را تا اندازه ای تحت تأثیر قرار میدهد، اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب پذیرترین بخش باشد، چرا که محصولات کشاورزی وابستگی زیادی به منابع اقلیمی دارند. بر اساس شواهد علمی تغییر اقلیم آینده، بویژه اثرات ترکیبی افزایش دما، بالا رفتن غلظت CO2جو، افزایش احتمال وقوع حوادث جدی (خشکسالیها، سیلابها، یخ بندانها و(… و کاهش آب قابل دسترس گیاه میتواند اثرات قابل ملاحظه‌ای بر روی محصولات کشاورزی داشته باشد. بالا رفتن دما موجب بالا رفتن میزان تبخیر و تعرق پتانسیل گیاهی میشود که نتیجه آن افزایش نیاز آبی گیاهان است. شناخت نوسانات زمانی و مكانی پارامترهای هواشناسی(نظیر دما، بارش، رطوبت نسبی،… ) و تأثیر آن بر بخش كشاورزی جهت مدیریت منابع كشاورزی و اتخاذ استراتژیهای مناسب بسیار ضروری میباشد. بارش از طریق تأمین رطوبت خاك بطور مستقیم بر تولید محصولات دیم مؤثر است و از طریق تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی تولید فاریاب را بطور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار میدهد (فاهری، 2003). نیاز آبی گیاهان و میزان تولید در بخش كشاورزی به تغییر در پارامترهای اقلیمی بسیار حساس میباشد. تغییر اقلیم بر دما و توزیع بارش تأثیرات متفاوتی دارد كه در نتیجه آن بر نیاز آبی گیاهان و مصرف آب در بخش كشاورزی مؤثر میباشد(لطف آبادی، 2010). عملکرد و تولید در محصولات دیم به طور مستقیم تحت تأثیر شرایط اقلیمی است. روی هم رفته، تغییر آب و هوا متاثر از دو عامل دما و میزان بارش است و این دو عامل نیز خود تحت تأثیر سه عامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جریان اقیانوسی قرار دارند(تقدیسیان و میناپور،1382). بنابراین، با تغییر هر یک از این عوامل، تغییرات آب و هوایی رخ میدهد که در پی آن چگونگی زندگی انسانها نیز تغییر میکند. یکی از این اثرهای ایجاد شده در بخش کشاورزی است. به علت تغییر الگوی بارش و دمای میانگین جو، این پدیده میتواند بر تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی که عمدهترین منابع غذایی کشور را تشکیل میدهند، آسیب وارد کند (تقدیسیان و میناپور، 1382). تغییرات اقلیم علاوه بر عملکرد محصولات کشاورزی بر ریسک عملکرد محصولات نیز اثر می‌گذارد. در حالت کلی تغییرات شرایط آب و هوایی از جمله عوامل اصلی ریسک عملکرد در بخش کشاورزی تلقی می‌گردد. از این رو بررسی میزان اثرگذاری تغییرات اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی از جمله گندم آبی و دیم، نخود دیم، عدس دیم و جو آبی و دیم در استان کردستان نیز حائز اهمیت خواهد بود تا میزان ریسک افزایی آنها مشخص گردد. این مسئله مهمی است که این تحقیق به دنبال آن میباشد. بخش کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد ملی کشور ایفا میکند. افزایش سالانه حدود یک میلیون نفر به جمعیت کشور و بهبود نسبی در وضعیت اقتصادی افراد جامعه، افزایش مصرف سرانه را در جامعه سبب گردیده است. این امر باعث افزایش تقاضا برای منابع محدود کشاورزی شده است. لذا برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌ها باید در جهت افزایش تولیدات کشاورزی و درآمد زارعین و مدیریت صحیح واحدهای کشاورزی انجام گیرد. کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه عمدتاً فعالیتی ریسکی است و تصمیمگیری و فعالیتهای بهرهبرداران معمولاً تحت تأثیر این پدیده و جنبههای مختلف آن قرار دارد. کشاورزی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخشهای اقتصادی، در روند توسعه نقش عمدهای را به منظور تأمین نیازهای سایر بخشها از جمله بخش صنعت ایفا میکند. کشاورزی فعالیتی است که همواره تحت تأثیر قیمتها، عملکردها و هزینههای تولید قرار دارد. این عوامل همراه با پدیدههای طبیعی هم‌چون سیل، خشکسالی، حمله آفات و مانند آن موجب بروز ریسک تولید و نبود قطعیت در این فعالیت میشود؛ بنابراین وجود عوامل اقلیمی غیرقابل‌پیش‌بینی مذکور موجب میشود که مدیران و برنامهریزان این بخش تصویری روشن و قطعی از وضعیت آینده برای برنامهریزیهای کشاورزی و دامپروری نداشته باشند (کمالی،1380). افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به غذا از مهم‌ترین مشکلات عصر کنونی است و لذا بخش کشاورزی به عنوان تأمینکنندهی اصلی نیازهای غذایی، همواره در جستجوی راههایی برای برطرف کردن این مشکل بوده است. از سوی دیگر، شواهد بسیاری حکایت از وجود ریسک یا مخاطره در کشاورزی دارند. مطالعات متعددی نشان دادهاند که بهرهبرداران کشاورزی به دلایل گوناگونی هم‌چون: نداشتن کنترل بر عوامل جوی، تغییرات اقلیم، آفات و بیماریها و وضعیت بازارهای عرضه و تقاضای محصولات و نهادهها با ریسک روبهرو هستند (ترکمانی، 1375). از ریسک به عنوان عامل مهم، مستمر و مؤثر بر رفتار کشاورزان در رفع عدم تعادل از کشاورزی سنتی نام‌برده شده است. یکی از عوامل مهم ریسک در بخش کشاورزی، تغییرات اقلیمی است. هنگامی که یک قرن پیش دانشمند سوئدی اسوانت آرنیوس نظریه گرمایش جهانی ناشی از تغییرات آب و هوایی را مطرح کرد، کمتر کسی میاندیشید که این مسئله در مدتی کوتاه به مهم‌ترین نگرانی جامعه بین‌المللی تبدیل شود. آثار خطرناک تغییرات اقلیمی بر حیات بشر تقریباً تمامی جوانب زندگی بشر را در برمیگیرد؛ خشکسالی، طوفانهای دریایی سهمگین مانند سونامی، بالا آمدن سطح آب دریاها، گرم شدن هوا از جمله این آثار هستند (قمبر علی، 1391). با توجه به وضعیت اقلیمی و بازار محصولات کشاورزی ایران اکثر محصولات کشاورزی که در مناطق مختلف کشور تولید میشوند به نوعی از ریسکهای تولید (عملکرد) و قیمت متأثر هستند. طبق تعریف بهرامی و آگهی (1384)، ریسك در فعالیتهای كشاورزی عبارت است از: شرایط ناپایداری كه تولید محصولات كشاورزی را به مخاطره می‌اندازد و باعث ایجاد خسارات مالی و احساس ناامنی در روحیه و زندگی كشاورزان میشود. فعالیتهای کشاورزی استان کردستان نیز از این قضیه مستثنا نیستند. استان کردستان جزو استان مهم در تولید محصولات زراعی و باغی کشور محسوب میشود. گندم، نخود، جو از جمله مهم‌ترین و عمدهترین محصولات این استان هستند که نوسانات قیمت و عملکرد آنها در سالهای مختلف تأثیرات نامطلوبی را در درآمد کشاورزان ایجاد کرده است. محصولات گندم، جو و نخود به ترتیب 76، 6 و 10 درصد از سطح زیرکشت اراضی زراعی استان کردستان رو پوشش میدهند (وزارت جهاد کشاورزی، 1391). 1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق آگاهی از روابط بین پارامترهای اقلیمی و عملکرد و تولید محصولات زراعی در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی برای تحلیل آثار تغییر اقلیم و پدیدههای حدی اقلیمی (خشکسالی) بر تولید محصولات کشاورزی، امنیت غذایی و ارائه راهکارهای تطبیقی مناسب برای مقابله با آن کاربرد دارد. در دهههای اخیر بررسی آثار اقتصادی تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی و ارزیابی راهکارهای تطبیق و سازگاری به این تغییرات به یکی از موضوعات مورد علاقهی اقتصاددانان کشاورزی نیز تبدیل شده است (مندلسون و همکاران1994). اقتصاددانان کشاورزی اغلب تغییرات اقلیم را بر اساس تأثیری که بر درآمد کشاورزان با تأثیری که بر رفاه و مازاد اقتصادی جامعه دارد (ریلی و همکاران، 2002) مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند و به دنبال پاسخگویی به این پرسشهای مهم بودهاند: که اثر تغییرات پیشبینیشده در اقلیم بر عملکرد، تولید و عرضه محصولات زراعی چگونه است و چه اثری بر امنیت غذایی در سطح جهانی و در کشورهای مختلف خواهد داشت؟ و یا واکنش بازار جهانی کالاهای کشاورزی و غذایی به این تغییرات چگونه است؟(فیشر و همکاران، 2009 و وایکس یانگ و همکاران، 2009).
3-3- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک محصولات مورد نظر در استان کردستان. 65
3-3-1- نتایج برآورد تابع عملکرد و ریسک عملکرد محصول جو آبی. 65
3-3-2- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو آبی در استان کردستان. 67
3-3-3- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم. 68
3-3-4- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم در استان کردستان. 71
3-3-5- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک نخود دیم. 73
3-3-6- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم در استان کردستان. 75
3-2-7 نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم دیم. 76
3-3-8- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم در استان کردستان. 78
3-3-9- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک گندم آبی. 79
3-3-10- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی در استان کردستان. 81
3-3-11- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عدس دیم. 82
3-3-12- نتایج محاسبه کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم در استان کردستان 84
3-4- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج. 85
3-5- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سنندج. 87
3-6- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز. 88
3-7- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان سقز. 90
3-8-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه 92
3-9- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بانه 94
3-10- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه 95
3-11- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان قروه 97
3-12-نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار. 98
3-13- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان بیجار. 100
3-14- نتایج برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان. 102
3-15- محاسبه کششهای توابع عملکرد محصولات مورد نظر در شهرستان مریوان. 104
3-16-نتایج سناریو سازی براساس سال پایه. 105
3-16-1-شبیه سازی تغییرات عملکرد و تولید در سناریوهای گوناگون برای استان کردستان. 105
3-17- نتایج آزمون ایستایی.. 110
3-18- نتیجه گیری.. 110
3-19- پیشنهادات.. 115
پیوست.. 103
فهرست منابع. 151
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 3-1- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی در استان کردستان طی سالهای 1370-1391. 58
جدول 3-2- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان سنندج طی سالهای 1370-1391. 59
جدول3-4- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بانه طی سالهای 1370-1391. 60
جدول3-5- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان قروه طی سالهای 1370-1391. 61
جدول3-6- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان بیجار طی سالهای 1370-1391. 61
جدول3-7- نتایج آمار توصیفی عملکرد محصولات زراعی درشهرستان مریوان طی سالهای 1370-1391. 62
3-8- نتایج آمار توصیفی متغیرهای اقلیمی در استان کردستان طی سالهای 1370-1391. 64
جدول 3-9- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد محصول جو آبی.. 66
جدول 3-10- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو آبی استان کردستان. 67
جدول3-11- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم. 69
جدول 3-12- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد جو دیم استان کردستان. 72
جدول3-15- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم. 74
جدول 3-16- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد نخود دیم استان کردستان. 76
جدول3-17- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم. 77
جدول 3-20- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم دیم استان کردستان. 79
جدول3-19- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی.. 80
جدول 3-20- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد گندم آبی استان کردستان. 82
جدول3-20- نتایج برآورد توابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم. 83
جدول 3-21- کششهای تابع عملکرد و ریسک عملکرد عدس دیم استان کردستان. 84
جدول3-22- برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 86
جدول3-24-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 89
جدول 3-25-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان سقز. 90
جدول 3-27-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان بانه. 94
جدول3-28-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 96
جدول 3-29-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان قروه 97
جدول 3-31-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان بیجار. 100
جدول3-32-برآورد توابع عملکرد محصولات مورد نظر. 103
جدول 3-33-کششهای توابع عملکرد محصولات در شهرستان مریوان. 104
3-34- درصد کل تغییرات عملکرد در سناریوهای اقلیمی.. 106
ادامه جدول 3-34- درصد کل تغییرات عملکرد در سناریوهای اقلیمی.. 106
3-35-میزان تغییرات عملکرد. 107
ادامه جدول 3-35- میزان تغییرات عملکرد. 107
3-36- عملکرد سناریوها 108
ادامه جدول 3-36- عملکرد سناریوها 108
3-37- تولید کل در هر سناریو. 109
ادامه جدول 3-37- تولید کل در هر سناریو. 109
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 1-1- واکنش واریانس و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال نمایی.. 14
شکل 2-2 واکنش واریانس و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال حاصل ضرب.. 14
شکل 2-3 واکنش و توزیع مقدار تولید با اجزای اخلال جمع پذیر. 15
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار 1-1- میزان بارندگی سالانه در استان کردستان طی سالهای 90-1360. 9
نمودار 1-2- میانگین دمای سالانه در استان کردستان طی سالهای 90-1360. 10
نمودار 3-1- عملکرد محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان طی سالهای 1391-1362 63
نمودار 3-2- سطح زیرکشت محصولات زراعی گندم آبی و دیم، جو آبی و دیم، نخود دیم در استان کردستان طی سالهای 1391-1362. 63
مقدمه
اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل محیطی است که همه‌ی موجودات زنده وغیر زنده را به شکل مستقیم و غیر مستقیم تحت تأثیر خود قرار میدهد. شناخت وضعیت هوا و تغییرات آن از گذشته‌های دور مورد توجه دانشمندان علوم مختلف بوده است. با توجه به تغییرات شدید اقلیمی، این موضوع بیش از پیش نظر بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. اقلیم، شرایط متوسط آب و هوا برای یک محدودهی خاص و یک دورهی خاص است. تغییر اقلیم عبارت است از تغییر معنیدار در متوسط دادههای هواشناسی در طی یک دوره زمانی. این دوره زمانی معمولاٌ ده ساله و یا بیشتر میباشد. امروزه نگرانی مهمی در مورد وقوع تغییرات اقلیمی به وسیله فعالیتهای بشر بوجود آمده است، زیرا هر گونه تغییر در آب و هوا بر تولیدات كشاورزی نیز تأثیر خواهد گذاشت. از این رو تغییرات اقلیمی یكی از عوامل مؤثر بر تولیدات محصولات كشاورزی در آینده خواهد بود (ردی و همکاران،2000). تغییر اقلیم همه بخشهای اقتصادی را تا اندازه ای تحت تأثیر قرار میدهد، اما بخش کشاورزی شاید حساس‌ترین و آسیب پذیرترین بخش باشد، چرا که محصولات کشاورزی وابستگی زیادی به منابع اقلیمی دارند. بر اساس شواهد علمی تغییر اقلیم آینده، بویژه اثرات ترکیبی افزایش دما، بالا رفتن غلظت CO2جو، افزایش احتمال وقوع حوادث جدی (خشکسالیها، سیلابها، یخ بندانها و(… و کاهش آب قابل دسترس گیاه میتواند اثرات قابل ملاحظه‌ای بر روی محصولات کشاورزی داشته باشد. بالا رفتن دما موجب بالا رفتن میزان تبخیر و تعرق پتانسیل گیاهی میشود که نتیجه آن افزایش نیاز آبی گیاهان است.
شناخت نوسانات زمانی و مكانی پارامترهای هواشناسی(نظیر دما، بارش، رطوبت نسبی،… ) و تأثیر آن بر بخش كشاورزی جهت مدیریت منابع كشاورزی و اتخاذ استراتژیهای مناسب بسیار ضروری میباشد. بارش از طریق تأمین رطوبت خاك بطور مستقیم بر تولید محصولات دیم مؤثر است و از طریق تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی تولید فاریاب را بطور غیرمستقیم تحت تأثیر قرار میدهد (فاهری، 2003). نیاز آبی گیاهان و میزان تولید در بخش كشاورزی به تغییر در پارامترهای اقلیمی بسیار حساس میباشد. تغییر اقلیم بر دما و توزیع بارش تأثیرات متفاوتی دارد كه در نتیجه آن بر نیاز آبی گیاهان و مصرف آب در بخش كشاورزی مؤثر میباشد(لطف آبادی، 2010). عملکرد و تولید در محصولات دیم به طور مستقیم تحت تأثیر شرایط اقلیمی است. روی هم رفته، تغییر آب و هوا متاثر از دو عامل دما و میزان بارش است و این دو عامل نیز خود تحت تأثیر سه عامل عرض جغرافیایی، ارتفاع و جریان اقیانوسی قرار دارند(تقدیسیان و میناپور،1382). بنابراین، با تغییر هر یک از این عوامل، تغییرات آب و هوایی رخ میدهد که در پی آن چگونگی زندگی انسانها نیز تغییر میکند. یکی از این اثرهای ایجاد شده در بخش کشاورزی است. به علت تغییر الگوی بارش و دمای میانگین جو، این پدیده میتواند بر تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی که عمدهترین منابع غذایی کشور را تشکیل میدهند، آسیب وارد کند (تقدیسیان و میناپور، 1382).
تغییرات اقلیم علاوه بر عملکرد محصولات کشاورزی بر ریسک عملکرد محصولات نیز اثر می‌گذارد. در حالت کلی تغییرات شرایط آب و هوایی از جمله عوامل اصلی ریسک عملکرد در بخش کشاورزی تلقی می‌گردد. از این رو بررسی میزان اثرگذاری تغییرات اقلیم بر عملکرد محصولات کشاورزی از جمله گندم آبی و دیم، نخود دیم، عدس دیم و جو آبی و دیم در استان کردستان نیز حائز اهمیت خواهد بود تا میزان ریسک افزایی آنها مشخص گردد. این مسئله مهمی است که این تحقیق به دنبال آن میباشد.
بخش کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد ملی کشور ایفا میکند. افزایش سالانه حدود یک میلیون نفر به جمعیت کشور و بهبود نسبی در وضعیت اقتصادی افراد جامعه، افزایش مصرف سرانه را در جامعه سبب گردیده است. این امر باعث افزایش تقاضا برای منابع محدود کشاورزی شده است. لذا برنامهریزی و سیاست‌گذاری‌ها باید در جهت افزایش تولیدات کشاورزی و درآمد زارعین و مدیریت صحیح واحدهای کشاورزی انجام گیرد. کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه عمدتاً فعالیتی ریسکی است و تصمیمگیری و فعالیتهای بهرهبرداران معمولاً تحت تأثیر این پدیده و جنبههای مختلف آن قرار دارد. کشاورزی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخشهای اقتصادی، در روند توسعه نقش عمدهای را به منظور تأمین نیازهای سایر بخشها از جمله بخش صنعت ایفا میکند. کشاورزی فعالیتی است که همواره تحت تأثیر قیمتها، عملکردها و هزینههای تولید قرار دارد. این عوامل همراه با پدیدههای طبیعی هم‌چون سیل، خشکسالی، حمله آفات و مانند آن موجب بروز ریسک تولید و نبود قطعیت در این فعالیت میشود؛ بنابراین وجود عوامل اقلیمی غیرقابل‌پیش‌بینی مذکور موجب میشود که مدیران و برنامهریزان این بخش تصویری روشن و قطعی از وضعیت آینده برای برنامهریزیهای کشاورزی و دامپروری نداشته باشند (کمالی،1380).
افزایش جمعیت جهان و نیاز روزافزون به غذا از مهم‌ترین مشکلات عصر کنونی است و لذا بخش کشاورزی به عنوان تأمینکنندهی اصلی نیازهای غذایی، همواره در جستجوی راههایی برای برطرف کردن این مشکل بوده است. از سوی دیگر، شواهد بسیاری حکایت از وجود ریسک یا مخاطره در کشاورزی دارند. مطالعات متعددی نشان دادهاند که بهرهبرداران کشاورزی به دلایل گوناگونی هم‌چون: نداشتن کنترل بر عوامل جوی، تغییرات اقلیم، آفات و بیماریها و وضعیت بازارهای عرضه و تقاضای محصولات و نهادهها با ریسک روبهرو هستند (ترکمانی، 1375). از ریسک به عنوان عامل مهم، مستمر و مؤثر بر رفتار کشاورزان در رفع عدم تعادل از کشاورزی سنتی نام‌برده شده است. یکی از عوامل مهم ریسک در بخش کشاورزی، تغییرات اقلیمی است. هنگامی که یک قرن پیش دانشمند سوئدی اسوانت آرنیوس نظریه گرمایش جهانی ناشی از تغییرات آب و هوایی را مطرح کرد، کمتر کسی میاندیشید که این مسئله در مدتی کوتاه به مهم‌ترین نگرانی جامعه بین‌المللی تبدیل شود. آثار خطرناک تغییرات اقلیمی بر حیات بشر تقریباً تمامی جوانب زندگی بشر را در برمیگیرد؛ خشکسالی، طوفانهای دریایی سهمگین مانند سونامی، بالا آمدن سطح آب دریاها، گرم شدن هوا از جمله این آثار هستند (قمبر علی، 1391).
با توجه به وضعیت اقلیمی و بازار محصولات کشاورزی ایران اکثر محصولات کشاورزی که در مناطق مختلف کشور تولید میشوند به نوعی از ریسکهای تولید (عملکرد) و قیمت متأثر هستند. طبق تعریف بهرامی و آگهی (1384)، ریسك در فعالیتهای كشاورزی عبارت است از: شرایط ناپایداری كه تولید محصولات كشاورزی را به مخاطره می‌اندازد و باعث ایجاد خسارات مالی و احساس ناامنی در روحیه و زندگی كشاورزان میشود. فعالیتهای کشاورزی استان کردستان نیز از این قضیه مستثنا نیستند. استان کردستان جزو استان مهم در تولید محصولات زراعی و باغی کشور محسوب میشود. گندم، نخود، جو از جمله مهم‌ترین و عمدهترین محصولات این استان هستند که نوسانات قیمت و عملکرد آنها در سالهای مختلف تأثیرات نامطلوبی را در درآمد کشاورزان ایجاد کرده است. محصولات گندم، جو و نخود به ترتیب 76، 6 و 10 درصد از سطح زیرکشت اراضی زراعی استان کردستان رو پوشش میدهند (وزارت جهاد کشاورزی، 1391).
1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق
آگاهی از روابط بین پارامترهای اقلیمی و عملکرد و تولید محصولات زراعی در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای و ملی برای تحلیل آثار تغییر اقلیم و پدیدههای حدی اقلیمی (خشکسالی) بر تولید محصولات کشاورزی، امنیت غذایی و ارائه راهکارهای تطبیقی مناسب برای مقابله با آن کاربرد دارد. در دهههای اخیر بررسی آثار اقتصادی تغییر اقلیم بر بخش کشاورزی و ارزیابی راهکارهای تطبیق و سازگاری به این تغییرات به یکی از موضوعات مورد علاقهی اقتصاددانان کشاورزی نیز تبدیل شده است (مندلسون و همکاران1994). اقتصاددانان کشاورزی اغلب تغییرات اقلیم را بر اساس تأثیری که بر درآمد کشاورزان با تأثیری که بر رفاه و مازاد اقتصادی جامعه دارد (ریلی و همکاران، 2002) مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند و به دنبال پاسخگویی به این پرسشهای مهم بودهاند: که اثر تغییرات پیشبینیشده در اقلیم بر عملکرد، تولید و عرضه محصولات زراعی چگونه است و چه اثری بر امنیت غذایی در سطح جهانی و در کشورهای مختلف خواهد داشت؟ و یا واکنش بازار جهانی کالاهای کشاورزی و غذایی به این تغییرات چگونه است؟(فیشر و همکاران، 2009 و وایکس یانگ و همکاران، 2009).
